Một số cách mở bài hay cho bài làm nghị luận văn học trong đề thi THPT quốc gia

Đề bài

Cách mở bài gián tiếp, nâng cao cho học sinh khá, giỏi khi làm văn nghị luận văn học trong đề thi THPT quốc gia

Hướng dẫn giải

1. Việt Bắc

“Chín năm làm một Điện Biên

Nên vành hoa đỏ nên thiên sử vàng”

( Hoan hô chiến sĩ Điện Biên - Tố Hữu)

Đã từ lâu mảnh đất Tây Bắc - Điện Biên được coi là quê hương của kháng chiến, quê hương của những anh hùng. Đây là mảnh đất trung du nghèo khó mà nặng ân tính, khiến ai đã đặt chân đến đều cũng phải bồi hồi, xuyến xao, Mảnh đất ấy đã trở thành niềm thương, nỗi nhớ cho những ai đã từng đến rồi lại phải đi. Có người từng nói rằng: “Thơ chỉ trào ra khi trong tim anh mọi thứ đã thật ở đấy”, chính những niềm thương, nỗi nhớ trào dâng ấy đã tạo ra những rung động mãnh liệt trong cảm xúc để nhà thơ Tố Hữu - một người lính đã từng gắn bó với mảnh đất này viết nên tác phẩm Việt Bắc. Tác phẩm là một khúc tình ca và cũng là khúc hùng ca về cuộc kháng chiến và con người kháng chiến. Bài thơ được viết ra như lời hát tâm tình của một mối tình thiết tha đầy lưu luyến giữa người kháng chiến và đồng bào Việt Bắc, được thể hiện qua lăng kính trữ tình, chính trị đậm tính dân tộc và ngòi bút dạt dào cảm xúc của thi nhân.

2. Tây Tiến

“Đó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ

Tươi như cánh nhạn lai bồng

..

Khi Tổ quốc cần họ biết sống xa nhau.”

(Cuộc chia ly màu đỏ - Nguyễn Mỹ)

Chiến tranh đi qua đã để lạị cho chúng ta những hoài niệm về những tháng năm không thể nào quên, đó là khi con người ta nhận ra sứ mệnh của mình sinh ra là để chiến đấu, là để báo thù, đó là những con người sẵn sàng gác lại tuổi trẻ, việc học hành, tình cảm cá nhân vị kỉ để đi theo tiếng gọi của tổ quốc… Những con người ấy đã đi vào trong thơ ca,nghệ thuật như những huyền thoại của thế kỉ 20 mà nhà thơ Quang Dũng đã thể hiện thật xuất sắc thông qua lăng kính lãng mạn nhưng vẫn đậm chất hiện thực của mình qua bài thơ Tây Tiến. Tác phẩm đã khắc họa thành công bức tượng đài người lính Tây Tiến trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ.

3. Sóng

Từ trước đến nay, tình yêu luôn là thứ không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người. Xuân Diệu đã từng viết:

“Làm sao sống được mà không yêu

Không nhớ không thương một kẻ nào”

(Bài thơ tuổi nhỏ - Xuân Diệu)

Đó cũng chính là lý do tình yêu được đưa rất nhiều vào trong thơ ca và nghệ thuật, trở thành nguồn cảm hứng bất tận với nhiều thi nhân. Có rất nhiều nhà thơ, nhà văn từng viết về tình yêu nhưng có lẽ sâu sắc nhất phải kể đến hai cây bút thơ tình xuất sắc của nền văn học Việt Nam, đó là Xuân Diệu và Xuân Quỳnh. Nếu như Xuân Diệu từng làm mưa làm gió khiến người đọc nhớ mãi khi đặt tất cả dấu ấn tình yêu mãnh liệt của mình với “Biển” thì Xuân Quỳnh - một nhà thơ nữ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mĩ đã thể hiện tình cảm của người con gái qua hình ảnh “sóng” trong bài thơ cùng tên. Khi nhắc đến tên tuổi của Xuân Quỳnh từ trong ấn tượng của những người yêu văn chương đều nhớ đến tiếng thơ của người phụ nữ đầy nhân hậu, thủy chung, giàu trực cảm và tha thiết khát vọng hạnh phúc đời thường. Bài thơ “Sóng’ là một trong những tác phẩm xuất sắc của nữ thi sĩ in trong tập “Hoa dọc chiến Hào” nhân một chuyến đi thực tế về vùng biển Diêm Điền năm 1967.

4, Hồn Trương Ba, da hàng thịt

“Gió và tình yêu thổi trên đất nước tôi

Như tiếng gọi ngàn đời không khuất phục

Đất nước giống như con thuyền xuyên gió mạnh

Những mối tình trong gió bão tìm nhau.:"

(Gió và tình yêu trên đất nước tôi - Lưu Quang Vũ)

Từ những năm 60 của thế kỉ trước, Lưu Quang Vũ đã khẳng định tên tuổi mình bằng việc sáng tác thơ ca, ngay từ đầu ông đã tạo được dấu ấn về một lối viết tài hoa, nồng nàn cảm xúc toát lên tình yêu quê hương, đất nước tha thiết mà Hoài Thanh đã từng nhận định rằng “Thơ anh là một tiếng nói nhỏ nhẹ mà sâu”. Từ năm 1978, Lưu Quang Vũ bắt đầu chuyển sang lĩnh vực sân khấu. Có thể khẳng định “Sân khấu mới là mảnh đất của người nghệ sĩ tài ba này.”. Cảm hứng chủ đạo trong kịch Lưu Quang Vũ là cảm hứng về con người , về cái đẹp cái thiện, cái tôi hòa tan trong cái ta. Ở đó tính thời sự được kết hợp với những vấn đề muôn thuở của nhân loại mà tiêu biểu đó là vở “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” . Đó là cuộc tranh giao giữa cái thiện và cái ác, cuộc giao tranh này là muôn đời muôn kiếp từ khi khai sinh cho đến ngày khong còn trái đất thì vẫn còn giao tranh thiện - ác. Cho nên có người đã từng nói “kịch Lưu Quang Vũ có tính vĩnh cửu.

5. Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm)

Đất nước đã nghiêng vào trong thơ ca, nghệ thuật như một điểm hẹn về tâm hồn của rất nhiều văn nghệ sĩ . Xuân Diệu từng viết:

Tổ quốc tôi như một con tàu

Mũi thuyền ta đó mũi Cà Mau

Hay Chế Lan Viên đã không kìm được lòng mình mà thốt lên rằng:

Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng

Chưa đâu và cả trong những ngày đẹp nhất

Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc

Nguyễn Du viết Kiều đất nước hóa thành văn

Thì Nguyễn Khoa Điềm - một nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ đã gặp gỡ đề tài này với trường ca “Mặt đường khát vọng” đặc biệt qua đoạn trích “Đất nước’  mang hình tượng nghệ thuật trung tâm là đất nước. Bằng phong cách thơ trữ tình chính luận. Thơ Nguyễn Khoa Điềm lôi cuốn người đọc bởi xúc cảm lắng đọng, giàu chất suy tư, thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia tích cực vào cuộc chiến đấu của nhân dân. Nguyễn Khoa Điềm đã chọn cho mình điểm nhìn gần gũi, que thuộc , bình dị khác hẳn với những nhà thơ cùng thời để miêu tả về Đất Nước và để thể hiện quan niệm vô cùng mới mẻ và sâu sắc:

“Đất nước này là của nhân dân

Đất nước của nhân dân, đất nước của ca dao, thần thoại”

6. Vợ nhặt

Kim Lân được ví như một loại đồ cổ quý hiếm cất giữ trong đó là những hạt bụi vàng văn hóa thẳm sâu của nền văn minh sông Hồng. Ông trở thành nhà văn của những số phận thiệt thòi, những kiếp người  cùng khổ của làng quê Việt Nam giữa thế kỉ XX. Các nhân vật của ông đều mang hình bóng của tác giả, là con người hiền lành, chất phác và giàu yêu thương, tình nghĩa. Vợ nhặt là một tác phẩm tiêu biểu của Kim Lân được in trong tập Con chó xấu xí  năm 1962. Nhà văn đã dùng Vợ nhặt để làm cái đòn bẩy nâng con người lên trong tình nhân ái. Câu chuyện Vợ nhặt đầy bóng tối nhưng từ trong đó  đã lóe lên những tia sáng ấm lòng.

7. Rừng xà nu

“Súng nổ rung trời giận dữ

Người lên như nước vỡ bờ

Nước Việt Nam từ trong máu lửa

Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”

Đã có những tháng ngày như thế, những tháng ngày đất nước hừng hực sục sôi trong khí thế của cuộc kháng chiến gian khổ mà anh hùng. Mảnh đất Tây Nguyên đã đi vào văn chương như một huyền thoại về những con người “đẹp từ như trong chân lý sinh ra” , những con người mang vẻ đẹp, sức sống mãnh liệt như những cây xà nu cao lớn chống lại kẻ thù để bảo vệ quê hương đất nước . Nguyễn Trung Thành đã tái hiện xuất sắc vẻ đẹp đậm tính sử thi ấy thông qua truyện ngắn “Rừng xà nu” được in trong tập “Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc”. Rừng xà nu đã đem lại ngỡ ngàng cho người đọc khi một truyện ngắn mà phản ánh được cả một cuộc đấu tranh chống Mỹ ngụy của người dân Tây Nguyên. Vì vậy, tính sử thi càng được tô đậm rõ nét hơn thông qua cách xây dựng nhân vật, hình tượng cây xà nu và ngôn ngữ của tác phẩm.

8. Những đứa con trong gia đình

Viết về lòng yêu nước, sự chuyển giao thế hệ cầm súng để đánh giặc có lần ta đã từng bắt gặp trong thơ Tố Hữu ở hình ảnh;

Lớp cha trước lớp con sau

Đã thành đồng chí chung câu quân hành (Tiếng hát sang xuân)

hay Nguyễn Quang Sáng với tác phẩm “Chiếc lược ngà” với hình ảnh cô giao liên Thu nhanh nhẹn, thông minh, vào chiến trường để vừa trả thù cho cha, vừa vừa đánh giặc cứu nước. Thì đến với tác phẩm “Những đứa con trong gia đình” của nhà văn Nguyễn Thi, tác giả đã viết về một gia đình lớn với những nét tính cách không giống nhau nhưng cùng chung một lí tưởng lớn:

“Ôi tổ quốc ta yêu như máu thịt

Như mẹ cha ta, như vợ như chồng”

Nhân vật của Nguyễn Thi hiện ra như những bức chân dung rõ rệt, sống động qua bút pháp miêu tả nhân vật điêu luyện. Đó là những người nông dân Nam Bộ sống bộc trực, thẳng thắn, nghĩa tình, họ là những con người yêu nước nồng nàn, có lòng căm thù giặc cao độ, họ đẹp trong chiến đấu, trong đời thường, họ đẹp như những dòng kênh nước bạc nơi đây. Toàn bộ vẻ đẹp ấy được kết tinh trọn vẹn nhất ở hai nhân vật Chiến và Việt.

9. Đàn ghi ta của Lorca

Thanh Thảo là một nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mĩ. Ông là một nhà thơ có xu hướng cách tân thơ Việt để tạo cho mình những tiếng nói riêng ấn tượng. Thanh Thảo đã từng quan niệm: “Với những bài thơ hay, thi sĩ phải sáng tạo bằng cả thể xác lẫn tâm linh mình..phần tích điện, phần thu góp là cả một quá trình nhưng sáng tạo thì lại là khoảnh khắc. Khoảnh khắc ấy càng xảy ra càng đột ngột bao nhiêu thì càng tốt bấy nhiêu". Bài thơ "Đàn ghi ta của Lorca" là một sản phẩm tuyệt vời  của quá trình tích điện, thu góp và sáng tạo ấy. Bài thơ tái hiện vẻ đẹp của người nghệ sĩ vĩ đại nhất thế kỉ XX Gracia Lorca. Qua đó thể hiện những suy nghiệm thâm trầm về nỗi đau và niềm hạnh phúc của những cuộc đời đã hiến dâng cho cái đẹp. Nhà thơ đi sâu vào biểu hiện cái tôi nội cảm với những đổi mới về hình thức nghệ thuậ qua thể thơ siêu thực tượng trưng độc đáo những năm 80 của thế kỉ trước. 

Cunghocvui chúc các em đạt kết quả tốt trong kì thi THPT quốc gia năm nay!