Hình tượng Đất nước trong đoạn trích Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm

A. ĐỀ BÀI
I. Phần Đọc hiểu ( 3 điểm)
Đọc đoạn trích và trả lời câu hỏi
[1]          ...Thật khó để rao giá sự tự hào dân tộc. Hầu như chúng ta có cảm xúc đó trong một hoàn cảnh cụ thể khi chúng ta đứng trước một biển người cùng hòa vang quốc ca hoặc khi chúng ta nghe một câu chuyện thành công của những nhân tài của đất nước hay chúng ta bất bình trước một vấn đề ảnh hưởng đến con người và quê hương mình. Nhưng hãy nói về một câu chuyện đơn giản hơn, ở lứa tuổi học sinh, chúng ta sẽ thể hiện sự tự hào đó như thế nào?
[2]          Tự hào dân tộc không phải là việc chúng ta thuộc ca dao, tục ngữ, thơ văn lưu loát mà là có sự cảm nhận về vẻ đẹp của văn hóa dân tộc và mang trong mình tâm thế chia sẻ, quảng bá những vẻ đẹp truyền thống của đất nước ra thế giới. Tự hào dân tộc không phải là việc chúng ta thuộc lòng những tình tiết lịch sử nước nhà mà là tôn trọng các nền văn hóa, các quốc gia khác nhau và biết hành động vì vị thế của đất nước. Tự hào dân tộc không phải là việc vỗ ngực xưng tên, xem nhẹ các nền văn hóa khác mà là thể hiện bản sắc người Việt trong bối cảnh quốc tế.
(Trích Thư gửi học sinh nhân ngày tựu trường năm học 2016-2017, Marcel van Miert,)
Câu 1: Xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng trong văn bản trên. 
Câu 2: Theo tác giả, niềm tự hào dân tộc xuất hiện trong hoàn cảnh cụ thể nào?
Câu 3: Chi rõ biện pháp tu từ cú pháp trong đoạn [2] của văn bản và nêu hiệu quả của biện pháp tu từ đó.
Câu 4: Quan điểm của anh chị về ý kiến: "Tự hào dân tộc không phôi là việc chúng ta thuộc ca dao, tục ngữ, thơ văn lưu loát mà là có sự cảm nhận về vẻ đẹp của văn hóa dân tộc và mang trong mình tám thế chia sẻ, quảng bá những vẻ đẹp truyền thống của đất nước ra thế giới".
II. Phần Làm văn ( 7 điểm)
Câu 1. (2,0 điểm)
Hãy viết một đoạn văn ngắn (khoảng 200 chữ) trình bày suy nghĩ của anh/chị về ý kiến được nêu trong đoạn trích ở phần Đọc hiểu: Tự hào dân tộc không phải là việc vỗ ngực xưng tên, xem nhẹ các nền văn hóa khác mà là thể hiện bản sắc người Việt trong bối cảnh quốc tế.
Câu 2. (5,0 điểm) Cảm nhận của anh/chị về hình tượng Đất nước trong đoạn trích Đất Nước - Trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm (Ngữ văn 12, Tập một)
B. HƯỚNG DẪN
I. Phần Đọc hiểu ( 3 điểm)
Câu 1:  Phương thức biểu đạt chính: Nghị luận
Câu 2: Theo tác giả, niềm tự hào dân tộc xuất hiện trong những hoàn cảnh:
Khi chúng ta đứng trước một biển người cùng hòa vang quốc ca khi chúng ta nghe một câu chuyện thành công của những nhân tài của đất nước chúng ta bất bình trước một vấn đề ảnh hưởng đến con người và quê hương mình.
Câu 3:
Biện pháp tu từ: Lặp cấu trúc cú pháp: "Tự hào dân tộc không phải... mà là..."
Hiệu quả: Nhấn mạnh và khẳng định quan điểm của người viết về niềm tự hào dân tộc.
Câu 4: Khẳng định đây là một ý kiến đúng đắn, xác đáng bởi lẽ:
Bản sắc dân tộc là những nét riêng ưu việt nhất của dân tộc đó cần được thể hiện và giữ gìn trong thời kì hội nhập.
Cần nhận xét đầy đủ và sâu sắc về văn hoá dân tộc, tích cực quảng bá những nét độc đáo của văn hoá quê hương, trong hình ảnh đẹp trên khắp mọi miền đất nước, luôn gìn giữ, phát huy những vẻ đẹp truyền thống....               
II. Phần Làm văn
Câu 1
1.            Mở đoạn
Giới thiệu vấn đề cần nghị luận: Tự hào dân tộc trong bối cảnh người Việt với quốc tế
2.            Triển khai vấn đề
-              Giải thích ngắn gọn khái niệm tự hào dân tộc:
Đó là thái độ ngưỡng mộ, trân trọng, sự tự tôn trước những vẻ đẹp trong bản sắc văn hoá dân tộc. Tự hào dân tộc là biểu hiện của tình yêu đất nước, ý thức trách nhiệm công dân đối với đất nước...
-              Bàn luận
Khẳng định ý kiến trên là hoàn toàn đúng đắn bởi
lè:           
 
                -              Tự hào dân tộc không phải là sự tự tôn mù quáng đề cao văn hoá dân tộc mình mà hạ thấp văn hoá các dân tộc khác.
-              Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cần hoà nhập để thể hiện bản sắc văn hóa nhưng không hoà tan và luôn có ý thức trong việc giữ gìn bản sắc văn hoá Việt Nam.
-              Cần nhận thức sâu sắc và đầy đủ về văn hoá dân tộc, những nét đẹp và cả những điểm hạn chế, phát huy nét đẹp và loại trừ những hủ tục lạc hậu, thói quen xấu...
-              Phê phán những người quay lưng lại với văn hoá dân tộc, bài xích, xem thường văn hoá cha ông, chạy theo lối sống lai căng, học đòi, sùng ngoại...
3. Kết đoạn
Bài học nhận thức hành động: Mỗi cá nhân cần có những hành động thiết thực, trực tiếp để thể hiện niềm tự hào dân tộc.
-              Liên hệ bản thân
Câu 2:              
1.            Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm
Nguyễn Khoa Điềm là đại diện tiêu biểu cho thế hệ các nhà thơ trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ. Thơ Nguyễn Khoa Điềm tài hoa, uyên bác, truyền thống, hiện đại, đình đạc nghiêm cần mà cũng rất tinh tế, trữ tình.
Đất nước là hình tượng xuyên suốt các sáng tác văn học Việt Nam những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đoạn trích Đất Nước thuộc chương V trường ca Mặt đường khát vọng thể hiện cái nhìn toàn vẹn và sâu sắc về hình tượng Đất Nước của tác giả Nguyễn Khoa Điềm. Tác phẩm ra đời năm 1971 khi cuộc kháng chiến chống Mì đang bước vào giai đoạn ác liệt...
2.            Thân bài
Cảm nhận vẻ đẹp của hình tượng Đất Nước
-              Vẻ đẹp của Đất Nước được cảm nhận trên nhiều bình diện
-              Chiều dài thời gian
+Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi 
Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa" mẹ thường hay kể
=> Thời gian nghệ thuật mang tính chất phiếm chỉ, không xác định, huyền ảo, thời gian mang sắc màu huyền thoại. Đất Nước có từ rất lâu, rất xa trong sâu thẳm của thời gian lịch sử.
- Chiều rộng của không gian.
đó là không gian của núi, sông, rừng, bể: "nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc", "nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi",... không gian văn hóa: nơi anh đến trường, không gian sứih hoạt đời thường, lứa đôi riêng tư: nơi em tắm, nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm... không gian sinh tồn của cộng đồng: nơi dân mình đoàn tụ...
Gắn liền với thời gian đằng đẵng, không gian mênh mông ấy là
- Hình ảnh Đất Nước cùng với bề dày truyền thống văn hóa tốt đẹp: những phong tục tập quán quen thuộc, giản dị hr bao đời, truyền thống yêu thương tình nghĩa, thủy chung son sắt, truyền thống đánh giặc và bảo vệ quê hương...
- Chiều sâu của sự gắn bó thiêng liêng, máu thịt:
+Đất Nước là kỉ niệm bao đời của mẹ cha, là những kỉ niệm ngọt ngào của anh và em, là quá khứ - hiện tại - tương lai của mỗi người.
+Đất Nước được cảm nhận hr xa đến gần, hr những gì lớn lao kì vĩ đến những điều nhỏ bé, gần gũi (câu chuyện cổ, miếng trầu, cây tre, gừng cay muối mặn, cái kèo, cái cột, hạt gạo...).
=> Hình ảnh Đất Nước không chi là đối tượng để con người quan sát chiêm nghiệm mà đã được hóa thân thành một phần trong cơ thể, trong mỗi con người Việt Nam: "Trong anh và em hôm nay/ Đều có một phần Đất Nước"
- Nét đặc sắc bao trùm toàn bộ hình tượng Đất Nước trong thơ Nguyễn Khoa Điềm chính là tư tưởng: "Đất Nước của nhân dân":
+Nhân dân - người làm nên không gian địa lí dân tộc: Nhà thơ đà có một cái nhìn khám phá đậm chất nhân văn. Những danh lam thắng cảnh của Đất nước không chi là sản phẩm của tạo hóa mà còn hình thành cuộc đời, số phận của nhân dân. Không gian địa lý không còn là những hình thể vật chất thuần tuý, những sự vật vô tri vô giác mà đó là dáng hình, ao ước, lối sống ông cha: Núi Vọng P11U, Hòn Trống Mái: biểu trưng của đất nước tình nghĩa, Chuyện Thánh Gióng: sức mạnh bất khuất, lẽ sống anh hùng, Núi Bút Non Nghiên: truyền thống hiếu học, vượt khó, Núi Vọng Phu, hòn Trống Mái: Đất nước tươi đẹp...
—> Trên không gian địa lí Đất nước, mỗi địa danh đều là một địa chi văn hóa được làm ra bởi sự hóa thân bao đời của tâm hồn bao con người Việt Nam. Tấm bản đồ Đất nước được phác hoạ hr Bắc vào Nam trở thành tấm bản đồ văn hoá của dân tộc, là nơi kí thác tâm hồn ước mơ, khát vọng cỉia nhân
dân.
Nhân dân cùng chính là người làm nên lịch sử, bề dày văn hoá, cốt cách tâm hồn dân tộc: 4000 năm lịch sir - nhân dân vô danh đã làm nên Đất Nước, những con người bình thường mà phi thường, giản dị mộc mạc mà cao cả kì vĩ. Những con người vô danh, giữ gìn và truyền lại cho đời sau mọi giá trị vật chất và tinh thần (hạt lúa, ngọn lửa, ngôn ngữ, phong tục tập quán). Và cùng chính Nhân dân đà tạo nền móng cho truyền thống yêu nước, luôn phát huy sẵn sàng vùng lên chống ngoại xâm, đánh quân thù để giữ gìn Đất nước: "Có biết bao người con gái con trai...làm nên Đất nước".
—> Nguyễn Khoa Điềm không phải là người đầu tiên cảm nhận về Đất Nước bằng tư tưởng Đất Nước của nhân dân những nhà thơ chính là người khẳng định tư tưởng này một cách mạnh mẻ, nâng lên thành tuyên ngôn, chân lí.
c. Nghệ thuật
+Nguyễn Khoa Điềm sử dụng các chất liệu văn hóa dân gian như ca dao, dân ca, truyền thuyết, cổ tích, thần thoại cùng những phong tục tập quán... tạo nên một hình ảnh Đất nước vừa giản dị, thân thiết gần gũi vừa lớn lao, thiêng liêng và mang sắc màu huyền thoại.
+Giọng điệu tâm tình thủ thỉ, ngọt ngào, nhân vật trữ tình xưng anh: đây là lời của người con trai với người con gái, một người yêu với một người yêu, một người chồng với một người vợ...
+Sự thay đổi kiểu câu, biến đổi giọng điệu linh hoạt làm tăng sức mạnh biểu hiện, vừa trữ tình vừa giàu chất chính luận, khái quát, trí tuệ đúng như tâm niệm của Nguyễn Khoa Điềm: "Tôi cố gắng thể hiện một hình ảnh đất nước giản dị, gần gũi nhất.
Đó là cách dễ đi vào lòng người, đồng thời cùng là cách để tôi đi con đường của riêng tôi, không lặp lại người khác..."
3. Kết bài
+ Nét mới của Nguyễn Khoa Điềm trong suy câm về Đất nước: không đi từ quan niệm của những nhà tư tưởng trong quá khứ mà đi từ lịch sử của nhân dân, nhân dân là chủ thể sáng tạo và gìn giữ Đất nước. Kết hợp sáng tạo những bình diện: thời gian lịch sử, không gian địa lý, bề dày văn hoá cốt cách tâm hồn dân tộc, Nguyễn Khoa Điềm đã làm sáng lên tư tưởng chủ đề: "Đất Nước này là Đất Nước của nhân dân, Đất nước của ca dao, thần thoại"
- Đoạn trích Đất Nước trong trường ca Mặt đường khát vọng đã tác động mạnh mè vào nhận thức và tình câm của thế hệ trẻ đương thời, hình thành ý niệm về Đất Nước, có trách nhiệm với Đất Nước và xuống đường đấu tranh hoà chung vào cuộc đấu tranh của dân tộc.

Xem thêm >>> Sáng tỏ nhận định: Đất Nước của nhân dân

Trên đây là bài viết mà Cunghocvui muốn gửi đến bạn học về phân tích, cảm nhận hình tượng Đất nước trong đoạn trích "Đất Nước" - Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm. Mong rằng bài viết sẽ giúp ích được nhiều cho quá trình học tập của bạn, chúc bạn học tập tốt <3