Trọng tâm kiến thức cần ghi nhớ khi phân tích bài thơ Tây Tiến

Kì thi THPT Quốc gia 2019 gần đến, Cùng học vui cùng các em ôn tập lại bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) qua một số kiến thức trọng tâm cần ghi nhớ dưới đây: 

1. Bài thơ "Tây Tiến" được viết rất nhanh và đực hoan nghênh nhiệt liệt tại một cuộc hội nghị toàn quân ở làng Phù Lưu Chanh. Quang Dũng có kể lại rằng, hồi ấy tấm lòng, cảm xúc của mình có sao thì viết vậy: cũng chẳng có chút lý luận nào về thơ cả. Dẫu sao nó có cái hào khí lãng mạn của một thời, gắn với một giai đoạn lịch sử đấu tranh anh dũng của  dân tộc.

Bài thơ là một nỗi nhớ (bởi lúc đầu nó có tên là Nhớ Tây Tiến). Trước hết là nhớ hình ảnh của đoàn quân thời ấy, những nẻo đường họ đã đi qua, đường số 6 rồi Hòa Bình, Suối Rút và cứ thế tiếp tục tiến về phía Tây. Những câu thơ giàu chất tạo hình, như vẽ lại được cả chặng đường hành quân đầy gian khổ: 

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống...

và cái chết luôn rình rập, đe dọa bởi mưa ngăn, suối lũ, hùm cọp:

Chiều chiều oai linh thác gầm thét

Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người.

Nhiều câu thơ mà những năm trước đây bị coi là "tiểu tư sản" là sự phản ánh sai lệch hình ảnh người chiến sĩ, thực ra là những câu thơ nhìn thẳng vào cái khắc nghiệt của thực tế chiến đấu lúc bấy giờ: 

Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc

Quân xanh màu lá dữ oai hùm...

Ấy là hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn của người linh: thiếu ăn, thiếu thuốc, những cơn sốt rét rừng ác tính hành hạ. Bao đồng đội của ông đã ngã xuống và mỗi lần tiễn đưa người về với đất, theo lệ, những tiếng cồng của trạm quân y lại  nổi lên nghe nẫu ruột. Khi nằm xuống, nhiều người không có đến một manh chiếu để liệm xác:

Áo bào thay chiếu anh về đất.

Sông Mã gầm lên khúc độc hành

2. Tây Tiến tuy nhìn thẳng vào sự thật mất mát, khắc nghiệt, có bi mà không có lụy. Bài thơ mang âm hưởng đặc biệt bi tráng. Ở đây tính chất anh hùng có màu sắc riêng thể hiện đặc điểm con người Quang Dũng và một thế hệ những người như ông trong đoàn quân Tây Tiến: những chàng trai Hà Nội phần lớn là học sinh, sinh viên, thanh niên có trí thức, nguyện dấn thân vào cuộc chiến với tất cả nhiệt huyết thanh xuân, với ý thức, trách nhiệm công dân, không tính toán chi li, không so bì hơn thiệt. Bởi thế giữa chiến trường gian lao, đêm về trong giấc mơ của những chảng trai ấy vẫn thấm chất thơ, chất hào hoa nghệ sĩ:

Mắt trừng gửi mộng qua biên giới

Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm"

 Và phản ánh một quan niệm lãng mạn về người anh hùng, tráng sĩ thời xa xưa "một đi không trở lại, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng" :

Rải rác biên cương mồ viễn xứ

Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh

Đó cũng chính là hào khí của cuộc kháng chiến dân tộc vang vọng vào thơ, đương nhiên qua cách cảm nhận rất riêng của Quang Dũng.

Tây Tiến không chỉ mang màu sắc dữ dội của rừng thiêng và cuộc đời chiến binh đầy gian khổ. Đọc bài thơ ta vẫn thấy ẩn hiện trong toàn bài thơ những nét tươi mát của núi rừng Tây Bắc trong cuộc sống đời thường trong trẻo, lạc quan và đầy chất thơ:

Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi...

Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa

Kìa em xiêm áo tự bao giờ..

Có nhớ dáng người trên độc mọc

Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa...

Cái bối cảnh hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng thật mĩ lệ và thơ mộng ấy rất phù hợp với những "tráng sĩ" Tây Tiến vừa oai phong lẫm liệt vữa rất đỗi lãng mạn hào hoa.

3. Tây Tiến là cuộc sống, là tấm lòng, là con người rất thật của Quang Dũng. Cùng với cảm xúc mãnh liệt và chân thực, thơ ông còn có cả nhạc, cả họa. Một ngòi bút đầy tài hoa vừa khắc họa được cái dữ dôi, hào hùng lại vừa diễn tả được cái tươi mát, sâu lắng, đau thương mà không hề bi lụy.