Phân tích đoạn văn bản trong "Tuyên ngôn Độc lập"

A. ĐỀ BÀI
I. ĐỌC - HIỂU (3,0 điểm)
Đọc đoạn văn bản sau và trả lời câu hỏi:
(1) Với chủ đề “Tài năng trẻ Việt Nam chung tay dựng xây đất nước”, sáng 13/12, 364 đại biểu tài năng trẻ toàn quốc đã tham dự Đại hội Tài năng trẻ lần thứ 2 năm 2015. Tại Đại hội các đại biểu tài năng trẻ đã cùng nhau truyền đi thông điệp thể hiện lòng quyết tâm, đoàn kết, chung sức, đồng lòng dựng xây và bảo vệ đất nước trong thời kỳ Công nghiệp hóa- hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế.
(2) “Làm nghiên cứu khoa học vốn đã khó, đối với người phụ nữ lại càng khó khăn hơn nhưng vì cái tâm và khát khao được đóng góp cho xã hội đã giúp tôi tiếp tục say mê nghiên cứu”. Đó là những chia sẻ của Thạc sỹ Trương Hải Nhung, Khoa Sinh học và Công nghệ sinh học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh - một nhà khoa học trẻ có niềm đam mê nghiên cứu trong lĩnh vực công nghệ sinh học và tế bào gốc. Trong suốt thời gian nghiên cứu về lĩnh vực tế bào gốc, Thạc sĩ Trương Hải Nhung đã có 12 báo cáo tại hội nghị/hội thảo quốc tế; 8 bài đăng trên báo/tạp chí trong nước; 14 bài đăng trên tạp chí quốc tế; 9 Đề tài đã và đang làm chủ nhiệm... Thạc sĩ Trương Hải Nhung bày tỏ: “Tôi nghĩ là Bộ Khoa học và Công nghệ cũng như lãnh đạo Đảng và Nhà nước nên suy nghĩ thêm để có thể triển khai nhanh, mạnh hơn, quyết liệt hơn những chính sách, đề án, chương trình, nghị định thúc đẩy phát triển khoa học công nghệ, hỗ trợ tài năng trẻ. Đối với một người trẻ như tôi thì chỉ mong mỏi một điều đó là các cơ quan, ban ngành đặc biệt là các Bộ hãy mạnh dạn tin tưởng vào những người trẻ, cứ tin thì lớp trẻ có thể cố gắng làm hết sức để xứng đáng với niềm tin ấy”.
(...) (3) Dù ở bất cứ thời đại nào thì hiền tài luôn là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí mạnh thì nước mới mạnh. Tài năng trẻ nói chung, nhà khoa học trẻ, trí thức trẻ nói riêng là tài nguyên quan trọng để phát triển đất nước. Các chính sách của nhà nước, sự quan tâm, tạo điều kiện, tin tưởng của các cấp lãnh đạo chính là môi trường thuận lợi nhất để các tài năng trẻ phát huy được năng lực, trí tuệ, thỏa mãn đam mê, khát vọng của mình để phục vụ đất nước./.
(Nguyễn Hiền - Tài năng trẻ mong muốn được quan tâm nghiên cứu khoa học - vov.vn 14/12/2015)

Câu 1: Nêu nội dung đoạn văn bản.
Câu 2: Đoạn văn (3) sử dụng thao tác lập luận chủ yếu nào?
Câu 3: Một người trẻ tuổi tài năng - Thạc sỹ Trương Hải Nhung cho rằng “Các cơ quan, ban ngành đặc biệt là các Bộ hãy mạnh dạn tin tưởng vào những người trẻ, cứ tin thì lớp trẻ có thể cố gắng làm hết sức để xứng đáng với niềm tin ấy”. Là một người trẻ, anh/chị có đồng tình với quan niệm đó không? Vì sao?
Câu 4: Hãy nêu ít nhất hai biện pháp để rèn luyện và phát triển bản thân, góp phần phục vụ đất nước.
II.   LÀM VĂN (7,0 điểm)
Câu 1 (2,0 điểm): Vai trò của những tài năng trẻ đối với Tổ quốc gợi cho anh/chị suy nghĩ gì về vấn đề “chảy máu chất xám” của đất nước ta hiện nay. Hãy trình bày suy nghĩ bằng một đoạn văn ngắn khoảng 200 chữ.
Câu 2 (5,0 điểm):
Hỡi đồng bào cả nước,
“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.
Lời bất hủ ấy ở trong bản Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ. Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng; dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.
Bản tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:
“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”.
Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.
Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa.
Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào.
Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bắc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, để ngăn cản dân tộc ta đoàn kết.
Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.
Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.
Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.
Về kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến tận xương tủy, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều. Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.
Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.
Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lí, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn trở nên bần cùng.
Chúng không cho các nhà tư sản ta ngóc đầu lên. Chúng bóc lột công nhân ta một cách vô cùng tàn nhẫn.
(Tuyên ngôn độc lập - Hồ Chí Minh - SGK Ngữ văn 12 tập Một)
Phân tích đoạn văn bản trên để làm sáng tỏ ý kiến: “Tuyên ngôn độc lập là áng văn chính luận mẫu mực”.
B. HƯỚNG DẪN
I.   ĐỌC-HIỂU (3,0 điểm)
STUDY TIP
- Đối với dạng câu hỏi số 3, các em có thể bày tỏ quan điểm theo góc nhìn cá nhân, có thể đồng tình hoặc phản đối. Tuy nhiên cần đặc biệt chú ý, cần cân nhắc trả lời như thế nào để dễ dàng lí giải và có thể đưa ra được những lí lẽ có tính thuyết phục cao.
- Đối với câu hỏi 4, khi đưa ra biện pháp, các em nên đưa những giải pháp thiết thực mà em đã thực hiện được hoặc đang thực hiện, tránh nêu chung chung, đưa ra những giải pháp viển vông, lớn lao, quá tầm với các em.
Câu 1 (0,5 điểm):
Nội dung: Sự kiện Đại hội Tài năng trẻ toàn quốc năm 2015 và sự khẳng định vai trò của những tài năng đối với đất nước.
Câu 2 (0,5 điểm):
Thao tác lập luận chủ yếu: so sánh.
Câu 3 (1,0 điểm):
Có thể trình bày quan điểm riêng của cá nhân: đồng ý, không đồng ý hoặc vừa đồng tình vừa không đồng tình.
Cần lí giải vì sao một cách logic, hợp lí, thuyết phục.
Câu 4 (1,0 điểm):
Cần nêu được những biện pháp cụ thể, gần gũi, thiết thực, họp lí. Một số gợi ý:
- Xây dựng cách làm việc, học tập khoa học, hiệu quả.
- Tích cực tham gia vào các hoạt động cộng đồng, các hoạt động xã hội, quan tâm, chia sẻ đến những người xung quanh.
- Có ý thức tìm kiếm niềm đam mê, phát huy khả năng trong những lĩnh vực mà mình yêu thích.
II. LÀM VĂN (7,0 điểm):
Câu 1 (2,0 điểm):
STUDY TIP
Yêu cầu nghị luận ở đề này là một vấn đề đã đặt ra từ lâu và cho đến giờ vẫn đang gây bức xúc trong dư luận xã hội. Tuy nhiên, nếu trong trường hợp các em chưa thực sự hiểu rõ về vấn đề nghị luận thì cần chú ý:
- Đảm bảo đầy đủ các bước làm bài, cố gắng giải thích vấn đề một cách chính xác nhất dựa vào cách hiểu từ ngữ thông thường (chất xám: chỉ trí tuệ, chảy máu chất xám: sự mất mát...
-   Phần nêu thực trạng có thể các em không nêu được cụ thể, nhưng dựa trên giải thích và phán đoán cùng với nội dung văn bản Đọc - hiểu để đưa ra được một số hậu quả và đề xuất giải pháp.
-   Tuyệt đối tránh tình trạng do chưa hiểu rõ vấn đề nghị luận mà bỏ qua câu nghị luận xã hội hoặc viết câu nghị luận xã hội không đảm bảo dung lượng.
1.   Đảm bảo yêu cầu về hình thức đoạn văn (0,25 điểm)
Có thể trình bày đoạn văn theo nhiều cách: diễn dịch, quy nạp, móc xích, song hành...
2.   Xác định đúng vấn đề cần nghị luận(0,25 điểm):
Nạn “chảy máu chất xám” ở nước ta hiện nay.
3.   Triển khai vấn đề nghị luận (1,0 điểm):
Có thể lựa chọn các thao tác lập luận phù hợp để triển khai vấn đề nghị luận theo nhiều cách nhưng cần làm rõ được quan điểm, đánh giá về tình trạng “chảy máu chất xám” ở nước ta trong thời gian vừa qua. Có thể theo hướng sau:
- Đoạn văn đã khẳng định vai trò quan trọng của những người tài năng đối với đất nước. Điều đó đã gợi nên suy nghĩ về tình trạng “chảy máu chất xám” trong thời gian vừa qua ở nước ta.
- Hiện tượng “chảy máu chất xám” đó là hiện tượng nhiều người tài năng được cấp học bổng đi học nước ngoài không trở về, không trực tiếp phục vụ cho Tổ quốc; nhiều người tài giỏi trong các lĩnh vực chọn định cư ở nước ngoài hoặc làm cho doanh nghiệp nước ngoài. Hiện tượng này đang diễn ra tương đối phổ biến, gây bức xúc cho dư luận (dẫn chứng).
- Hiện tượng này đã kéo lùi sự phát triển của đất nước, sự phát triển của nhiều lĩnh vực khoa học, gây tổn hại cho Nhà nước. Đặc biệt, nó tạo ra sự ảnh hưởng tiêu cực tới các bạn trẻ, đánh giá thấp môi trường làm việc trong nước.
- Cần phê phán, lên án những con người đó. Đồng thời cần có nhiều chủ trương biện pháp tích cực hơn để phát triển, bồi dưỡng nhân tài, tạo điều kiện cho người tài năng làm việc, hạn chế tình trạng trên.
- Liên hệ bản thân: Bản thân có ý thức như thế nào đối với cộng đồng, đất nước; bản thân thể hiện tinh thần học hỏi, lao động như thế nào...
4.   Chính tả, dùng từ, đặt câu (0,25 điểm):
Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp, ngữ nghĩa Tiếng Việt.
5.   Sáng tạo (0,25 điểm):
Có cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.
Câu 2 (5,0 điểm)
STUDY TIP
Khi thực hiện làm bài đối với đề bài nghị luận về một ý kiến bàn về một tác phẩm chính luận, sử dụng một phần tác phẩm để làm sáng tỏ, các em cần chú ý:
-   Luôn lưu ý đến đặc trưng của thể văn chính luận và đặc trưng của phong cách ngôn ngữ chính luận (bàn đến các vấn đề chính trị - xã hội quan trọng, lập luận chặt chẽ, tính thuyết phục cao,.)
-   Bám sát vào văn bản, đặc biệt là cách thức sử dụng từ ngữ, xây dựng luận điểm, đưa dẫn chứng và lí lẽ.
-   Xem xét giá trị của tác phẩm gắn với hoàn cảnh mà nó ra đời.
1.   Đảm bảo cấu trúc bài văn nghị luận (0,25 điểm):
Trình bày đầy đủ các phần Mở bài, Thân bài, Kết bài. Phần Mở bài biết dẫn dắt hợp lí và nêu được vấn đề; phần Thân bài biết tổ chức thành nhiều đoạn văn liên kết chặt chẽ với nhau cùng làm sáng tỏ vấn đề; phần Kết bài khái quát được vấn đề và thể hiện được nhận thức của cá nhân.
2.   Xác định đúng vấn đề cần nghị luận (0,5 điểm):
Tính “chính luận mẫu mực” trong đoạn văn mở đầu của bản Tuyên ngôn độc lập.
3.   Triển khai vấn đề nghị luận:
Cần vận dụng tốt các thao tác lập luận, kết hợp dẫn chứng và lí lẽ.
a.   Giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm (0,5 điểm):
Hồ Chí Minh là nhà cách mạng vĩ đại của Việt Nam, là danh nhân văn hóa thế giới. Cuộc đời Người là tấm gương sáng về sự cống hiến, hi sinh. Mặc dù chỉ coi thơ văn là vũ khí chiến đấu cách mạng, Hồ Chí Minh vẫn để lại một di sản văn học vô cùng quý báu. Tuyên ngôn độc lập là tác phẩm bất hủ góp phần, tuyên bố sự khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ công hòa trên quảng trường Ba Đình vào ngày 02/09/1945 Tác phẩm đã đạt đến trình độ mẫu mực của thể văn chính luận.
b.   Giải thích ý kiến (0,5 điểm)
- Chính luận là loại văn bản thể hiện chính kiến, bộc lộ những quan điểm chính trị, tư tưởng với những vấn đề xã hội nóng bỏng. Các tác phẩm chính luận hướng tới mục đích tác động đến dư luận xã hội đương thời, đến lối sống, các quyền lợi chính trị hiện hành; đề xuất việc củng cố hoặc thay đổi chúng cho phù hợp với quyền lợi giai cấp hoặc với lý tưởng xã hội, đạo đức. Mẫu mực: là một chuẩn mực, đạt đến trình độ cao nhất, để người khác noi theo.
- Ý kiến đã khẳng định giá trị lớn lao của bản Tuyên ngôn độc lập : tác phẩm đạt đến sự chuẩn mực trong thể văn chính luận, tức là có sức thuyết phục lớn lao dựa trên lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén, dẫn chứng hùng hồn..
c.   Phân tích đoạn văn để làm sáng tỏ ý kiến (2,0 điểm):
CHÚ Ý
Tính chính luận mẫu mực trong đoạn văn:
- Sự mẫu mực ở phương diện nội dung: khẳng định thuyết phục quyền bình đẳng, quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do của dân tộc ta; là bản cáo trạng đanh thép đối với kẻ thù.
- Sự mẫu mực ở phương diện nghệ thuật: lí lẽ đanh thép, tư duy lí luận sáng tạo, lập luận chặt chẽ, phối hợp sử dụng nhuần nhuyễn nhiều thủ pháp nghệ thuật.
- Sự mẫu mực ở giá trị nội dung:
+ Đoạn văn khẳng định một cách thuyết phục quyền bình đẳng, quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do của dân tộc ta cũng như các dân tộc khác trên thế giới tạo cơ sở, nguyên lí chính nghĩa cho bản Tuyên ngôn:
Hồ Chí Minh đồng tình với những tư tưởng tiến bộ của các bản Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đặt ngang hàng ba cuộc cách mạng, ba bản Tuyên ngôn của nước Việt Nam, Mỹ, Pháp nhằm quốc tế hoá vấn đề độc lập của dân tộc ta.
Đoạn văn muốn gợi lại niềm tự hào cao cả của lịch sử dân tộc Việt Nam về các triều đại: Đinh, Lý, Trần, cùng sánh vai với các triều đại Hán, Đường, Tống, Nguyên đã được Nguyễn Trãi ghi trong Bình Ngô Đại Cáo.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm chuẩn bị phê phán bản chất phản động của thực dân Pháp đi ngược lại tư tưởng tiến bộ của tổ tiên họ đã 80 năm qua chúng đến cướp nước ta, áp bức đồng bào ta.
+ Đoạn văn cũng là bản cáo trạng đanh thép với tội ác của thực dân Pháp ở Đông Dương:
Người đã mạnh mẽ vạch trần bản chất lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái để cướp nước ta, áp bức đồng bào ta của chúng. Đó là hành động phi nghĩa, phi nhân đạo. Người đã nêu lên một cách toàn diện tội ác của thực dân Pháp đối với đất nước ta trong gần 100 năm:
++ Bóc lột về kinh tế: chúng bóc lột nhân dân ta tới tận xương tuỷ, cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu; độc quyền in giấy bạc và xuất nhập cảng; đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lí, không cho các nhà tư sản của ta ngóc đầu dậy...
++ Đàn áp về chính trị: chúng tuyệt đối không cho chúng ta một chút quyền tự do nào, chúng thi hành pháp luật dã man, chia để ctrị, chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong bể máu...
++ Nô dịch về văn hoá: chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học, thi hành chính sách ngu dân, dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm suy nhược giống nòi...
Tội ác của chúng gây ra ở mọi mặt của đời sống, ở mọi đối tượng nông dân, công nhân, thợ thủ công. Đó là tội ác chồng chất, tội ác khủng khiếp, dã man.
- Sự mẫu mực trên phương diện nghệ thuật:
+ Phần đầu ( Hỡi đồng bào cả nước...không ai chối cãi được ):
++ Hồ Chí Minh đã dẫn chứng chính xác, từ ý tưởng lời văn hai bản Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ và Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Pháp để tạo cơ sở pháp lý, dùng lời nói của đối phương để so sánh, phản bác âm mưu và hành động trái với công lý của chúng, dùng nghệ thuật “gậy ông đập lưng ông”.
++ Đoạn văn dùng lý lẽ đanh thép, tư duy lý luận sáng tạo “suy rộng ra”, đi từ vấn đề quyền cá nhân đến quyền của dân tộc, đưa vấn đề độc lập của dân tộc Việt Nam thành vấn đề tiêu biểu cho phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới.
++ Lập luận của đoạn văn chặt chẽ bằng cách sử dụng nhiều câu văn khẳng định để phủ định những nội dung phản động của hai đế quốc Mỹ và Pháp.
++ Lời văn mạnh mẽ, trong sáng, dễ hiểu, làm tăng thêm sức thuyết phục bằng lý lẽ của đoạn văn.
+ Bên cạnh đó, ở phần tiếp theo:
++ Người nhắc đi nhắc lại những tội ác khác nhau của chúng bằng các điệp ngữ, điệp cấu trúc và động từ mạnh: chúng thi hành ... chúng lập ra ... chúng chém giết ... chúng tắm ... chúng ràng buộc ... chúng dùng ... chúng độc quyền ... chúng không cho ... chúng bóc lột...
++ Giọng điệu đanh thép liên hoàn, trùng điệp làm nổi bật lên tội ác chồng chất của thực dân Pháp.
++ Thủ pháp so sánh, ẩn dụ được vận dụng khéo léo để tô đậm nét những tội ác dã man của thực dân Pháp.
++ Tách các ý thành các đoạn văn ngắn tạo nên những điểm nhấn, gây ấn tượng về tội ác liên hoàn, tội ác nào cũng to lớn, khủng khiếp.
d.   Đánh giá, bình luận (0,5 điểm):
- Ý kiến có tính chất định hướng, giúp người đọc có cơ sở để tìm hiểu sâu sắc về tác phẩm Tuyên ngôn độc lập.
- Đoạn văn tiêu biểu cho nghệ thuật viết văn chính luận của Hồ Chí Minh; góp phần tạo nên sức thuyết phục và ý nghĩa sâu sắc của bản Tuyên ngôn độc lập.
4.   Chỉnh tả, dùng từ, đặt câu (0,25 điểm):
Đảm bảo chuẩn chính tả, ngữ pháp, ngữ nghĩa Tiếng Việt.
5.   Sáng tạo (0,5 điểm):
Có cách diễn đạt mới mẻ, thể hiện suy nghĩ sâu sắc về vấn đề nghị luận.