Soạn bài: Chiếc thuyền ngoài xa

1. Tác giả

   Nguyễn Minh Châu (1930 – 1989) quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Năm 1944, ông học Trường Kĩ nghệ Huế. Đầu năm 1950, ông gia nhập quân đội, theo học trường Sĩ quan Lục quân Trần Quốc Tuấn. Từ năm 1952 đến năm 1958, ông công tác và chiến đấu tại Sư đoàn 320. Năm 1962, ông về Phòng văn nghệ quân đội, sau chuyển sang tạp chí Văn nghệ quân đội. Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.

   Tác phẩm chính: Cửa sông (tiểu thuyết, 1967), Những vùng trời khác nhau (tập truyện ngắn, 1970), Dấu chân người lính (tiểu thuyết, 1972)… Đặc biệt là các tập truyện ngắn: Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983), Bến quê (1985), Chiếc thuyền ngoài xa (1987), Cỏ lau (1989). Nguyễn Minh Châu được coi là một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới.

2. Tác phẩm

   Truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa in đậm phong cách tự sự - triết lí của Nguyễn Minh Châu. Với ngôn từ dung dị đời thường, truyện kể lại chuyến đi thực tế của một người nghệ sĩ nhiếp ảnh và những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và cuộc đời.

Câu 1 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

   Phát hiện thứ nhất của người nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy thơ mộng. Anh đã cảm nhận về vẻ đẹp của chiếc thuyền ngoài xa trên biển sớm mờ sương:

   - Bức tranh toàn bích: chiếc thuyền lưới vỏ, mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe trong sương mờ có pha chút màu hồng hồng, vài bóng người khum khum ngồi im như tượng mặt hướng vào bờ.

    → Tâm trạng của người nghệ sĩ bối rối, tim như bóp thắt lại → xúc động mãnh liệt trước khoảnh khắc trong ngần của thiên nhiên.

   => Bức tranh từ khung cảnh, đường nét, ánh sáng đều hài hòa và đẹp.

Câu 2 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

   Phát hiện thứ hai của người nghệ sĩ nhiếp ảnh đầy nghịch lí: Bức tranh cảnh bảo lực gia đình hàng chài:

   - Nghe tiếng người đàn ông quát tháo, đe dọa, rút thắt lưng đánh tới tấp, hàm răng nghiến ken két, nguyền rủa người đàn bà đang nhẫn nhịn chịu đựng.

   - Đứa con vì thương mẹ nhảy xổ vào đánh trả nhưng bị hai cái tát từ người cha ngã nhào.

   - Người mẹ ôm con vào lòng, buông ra ra váy lạy, ôm con vào, rồi lại buông ra trở về chiếc thuyền.

    → Anh đã chứng kiến cảnh tượng đó và có thái độ chết lặng đến kinh ngạc, há hốc mồm ra nhìn, vứt chiếc máy ảnh đến can thiệp.

   => Nghệ sĩ Phùng cay đắng, xót xa nhận ra một cảnh đời ngang trái, bi kịch trong gia đình thuyền chài.

Câu 3 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

   Câu chuyện về cuộc đời đáng thương của người đàn bà hàng chài ẩn chứa những triết lí sâu sắc về cuộc sống và con người:

   - Quan niệm hạnh phúc của con người nhiều khi thật đơn giản, khát vọng hạnh phúc nhỏ bé, giản dị.

   - Sự tàn bạo nhiều khi được sinh từ sự nghèo đói, vất vả.

   - Câu chuyện của người đàn bà hàng chài càng khẳng định một cách nhìn của người nghệ sĩ về cuộc đời và con người: không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng như nó vốn có của cuộc sống.

Câu 4 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

a, Người đàn bà hàng chài:

   - Ngoại hình: trạc tuổi 40, cao lớn thô kệch, mặt rỗ, rách rưới, khuôn mặt mệt mỏi.

    → Cuộc sống nghèo khổ lam lũ.

   - Tính cách: cam chịu, nhẫn nhục.

   - Thương yêu gia đình: không muốn con mình không có bố, cảm thông, thấu hiểu nỗi khổ hiên tại của người chồng, chấp nhận nỗi đau về thể xác.

   - Chắt chiu hạnh phúc nhỏ nhoi trong cuộc sống: khi thấy các con được ăn no.

   => Giàu lòng thương yêu gia đình, lòng vị tha, đức hi sinh. Lấy hạnh phúc của các con làm hạnh phúc cho mình.

b, Lão đàn ông độc ác

   - Xuất thân: con người hiền lành nhưng cục tính, nóng nảy.

   - Ngoại hình: Tấm lưng rộng và cong, tóc tổ quạ chân đi chữ bát, hàng lông mày cháy nắng.

   - Đánh vợ để giải tỏa nỗi bức xúc, vì cái nghèo.

    → Vừa là nạn nhân của cuộc sống nghèo khổ vừa là thủ phạm gây nên nỗi đau đớn về thể xác và tâm hồn cho người vợ, các con, đáng lên án.

c, Chị em thằng Phác: là những đứa trẻ đáng thương

   - Chị thằng Phác: một cô gái yếu ở nhưng can đảm, ngăn em làm việc trái luân thường đạo lí.

   - Thằng Phác: thương mẹ, căm thù người cha.

    → Hai chị em có cảnh đời bất hạnh khi luôn phải chứng kiến cảnh bạo hành gia đình.

d, Nghệ sĩ nhiếp ảnh

   - Vốn là người lính thường vào sinh ra tử.

   - Là một nghệ sĩ có tâm hồn nhạy cảm.

   - Căm ghét mọi áp bức, bất công, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, lẽ công bằng. Phùng hiểu rõ: trước khi là một nghệ sĩ biết rung động trước cái đẹp, phải là một người nghệ sĩ biết thấu cảm những buồn vui, cay đắng ở đời.

Câu 5 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

   Cách xây dựng cốt truyện của Nguyễn Minh Châu trong tác phẩm độc đáo ở việc tạo tình huống mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống.

   - Tình huống Phùng chứng kiến cảnh lão đàn ông đánh vợ chính là một sự kiện có ý nghĩa bộc lộ mọi quan hệ, bộc lộ khả năng ứng xử, thử thách, phẩm chất, tính cách của con người. Mà trước đó, Phùng nhìn đời bằng con mắt của một người nghệ sĩ rung động, say mê trước cái đẹp.

   - Tình huống được lặp lại lần hai khiến Phùng có cách nhìn đời khác hẳn, thấy rõ những ngang trái trong gia đình thuyền chài, hiểu thêm tính cách của người đàn bà hàng chài, chị em thằng Phác, bản chất của người đồng đội và cả chính bản thân mình.

    → Tình huống góp phần bộc lộ tính cách con người, phát hiện sự thật cuộc đời.

Câu 6 (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2):

   - Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật trong truyện ngắn hết sức phong phú, độc đáo. Người kể chuyện là nhân vật Phùng, cũng chính là hóa thân của tác giả.

    → Câu chuyện trở nên khách quan, chân thật, giàu sức thuyết phục.

   - Ngôn ngữ các nhân vật phù hợp với đặc điểm tính cách của từng người: giọng điệu lão đàn ông thô bỉ, tàn nhẫn với những từ ngữ tục tằn, hung bạo, lời nói của người đàn bà dịu dàng, xót xa khi nói với con, thấu trải khi nói về thân phận của mình.

Câu 1: (trang 78 sgk Ngữ Văn 12 Tập 2): Chọn nhân vật ấn tượng nhất trong tác phẩm.

   Ví dụ: Nghệ sĩ Phùng

   - Đây là nhân vật tiêu biểu trong truyện ngắn của Nguyễn Minh Châu: Kiểu nhân vật nhận thức. Qua sự việc xảy ra trong truyện, nhân vật dần nhận ra được điều gì đó thật sâu sắc, khác hẳn với những suy nghĩ lúc đầu.

   - Qua nhân vật Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn khẳng định: Người nghệ sĩ gắn bó với cuộc đời phải kiên trì tìm tromg hiện thực vẻ đẹp của cuộc sống, đồng thời cũng phải dũng cảm ghi lại những số phận, những cảnh đời còn lam lũ, cực khổ.