Phát biểu cảm nghĩ về "Mùa xuân nho nhỏ" của Thanh Hải

4,590 từ

A. GỢI Ý

Đề tài mùa xuân luôn là một đề tài phong phú cho các thi nhân thử bút. Đã có không ít những bài thơ hay viết về mùa xuân. Nhà thơ Thanh Hải cũng đã khá thành công khi sáng tác bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” nói lên ước vọng khiêm tốn của mình, ước vọng được hiến dâng mùa xuân bé nhỏ của mình vào mùa xuân chung của dân tộc, mùa xuân bất tận của đất trời.
Thanh Hải tôn thật là Phạm Bá Ngoãn sinh ngày 04/11/1930 mất ngày 15/12/1980, quê ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế. Ong hoạt động văn nghệ từ những năm cuối của cuộc kháng chiến chống Pháp. Trong những năm kháng chiến chống Mĩ, Thanh Hải ở lại quê hương hoạt động, là một trong những cây bút có công lớn trong việc xây dựng nền văn học cách mạng ó’ miền Nam từ những ngày ban đầu. “Mùa xuân nho nhỏ” là tác phẩm cuối cùng của nhà thơ Thanh Hải, được viết vào tháng 11/1980 trước khi nhà thơ qua đời một thời gian ngắn. Bài thơ được coi là một trong những tác phẩm hay, phản ánh được cái nhìn tươi tắn, lạc quan đối với đất nước với con người Việt Nam bước vào thời kì mới - thời kì xây dựng Tổ quốc Việt Nam tiến lên chủ nghĩa xã hội giàu mạnh.
Mở đầu bài thơ, Thanh Hải đã dựng lên khung cảnh của mùa xuân:
"Mọc giữa dòng sông xanh
Một bông hoa tím biếc ơi, con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tới hứng”

Không gian của mùa xuân được hiện lên trước hết từ một
“dòng sông xanh” với *một bông hoa tím biếc” vốn là những nét
rất riêng của xứ Huế thơ mộng - quê hương yêu dấu của tác giả.

Sự hòa hợp giữa màu xanh của dòng sông và sắc tím của bông hoa đã tạo nên một cảm giác dịu mát. Khung cảnh mùa xuân còn gợi lên những âm thanh quen thuộc, vui tươi của con chim chiền chiện, loài chim thường xuất hiện vào mùa xuân, như một dấu hiệu của mùa xuân. Tiếng hót của con chim chiền chiện vang trời đã làm cho không khí mùa xuân trở nên náo nức lạ thường. Tiếng chim chiền chiện đã được cụ thể hóa, hình tượng hóa. “Từng giọt long lanh rơi, tôi đưa tay tôi hứng”. Đây, là một hình thức chuyển đổi cảm giác. m thanh vốn chỉ nghe thấy được chuyển đổi nên có thế cảm nhận, nhìn thấy được long lanh rơi và đưa tay hứng, tiếp xúc được. Ngay trong đoạn mở đầu, chúng ta đã hình dung được tâm trạng say mê, đầy hào hứng có hồn thơ Thanh Hải khi mùa xuân đến, đó là tình yêu cuộc sống khát khao được sống."
Bài thơ viết khi cả nước đang xây dựng đất nước tiến lên chủ nghĩa xã hội’ giàu mạnh, nên trong không khí mùa xuân rộn ràng náo nức tác giả nhắc đến người cầm súng và người ra đồng:
“Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”

Người cầm súng là những chiến sĩ ngày đêm chiến đấu, canh giữ bảo vệ tô quốc. Còn người ra đồng là những người nông dân đang sản xuất, xây dựng đất nước. Họ là những con người chịu nhiều hi sinh nhất cho dù đó là thời bình hay thời chiến, là lực lượng tiêu biểu cho đất nước, là nhiệm vụ quan trọng nhất, sản xuất và chiến đấu - xây dựng và bảo vệ tố quốc. Mùa xuân theo người chiến sĩ ra mặt trận, che chở cho họ. Lộc biếc mùa xuân “giắt đầy lưng”. Với người ra đồng thì lộc xuân trải dài nương mạ. Mùa xuân không chỉ theo về với khái niệm thời gian mà mùa xuân còn sinh thành, nảy nở theo bước chân hối hả của người ra đồng và người ra trận. Bằng những câu thơ giản dị, Thanh Hải đã tổng kết, khái quát lại lịch sử của đất hước.
“Đất nước bốn ngàn năm
Vất vả và gian lao
Đất nước như vì sao
Cứ đi lên phía trước”
Nhà thơ đã tổng kết lại lịch sử bốn nghìn năm, nhìn lại một chặng đường đã đi qua, đó là một chặng đường dài, “vất vả và gian lao”. Nhưng đất nước như vì sao sáng ngời cứ đi mãi, tiến lên phía trước không gì có thế ngăn cản. Đây là lòng tin của tác giả vào Đảng và sự nghiệp cách mạng của đất nước. Cảm động biết bao khi đó là lời thơ, là niềm tin của một người đã nằm trên giường bệnh và sắp từ biệt cuộc sống.
Cái tên của bài thơ: “Mùa xuân nho nhỏ” cũng mang đầy ý nghĩa, Mùa xuân với khái niệm về thời gian song tác giả lại mang nó đặt cho bài thơ của mình. Chủ đề của bài thơ được bộc lộ rõ qua hai khổ thơ:
Ta lăm con chim hót
Ta làm một cành hoa Ta nhập vào hòa ca

Một nốt trầm xao xuyến
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khỉ tóc bạc

Đến đây cái “tôi” đã được thay bằng cái “ta” và cảnh vật của thiên nhiên trong mắt quan sát của nhà thơ đều được thu nhỏ lại trong cái “ta” ấy. Mỗi một bông hoa, mỗi một tiếng chim, mỗi cảnh vật thiên nhiên đều góp phần tạo nên mùa xuân chung của đất nước. Và ta là tác giả và cũng là mồi con người cụ thể, ta hãy như con chim chiền chiện, như bông hoa tím biếc trên dòng sông xanh, như một nốt trầm trong bản hòa ca xao xuyến của dân tộc. Cái “ta” 'chỉ khiêm tôn giữ vị trí của nốt trầm trong bản nhạc. Mồi con người đều là một “mùa xuân nho nhỏ”, cống hiến sức lực và cuộc đời của mình để làm* nên ‘mùa xuân lớn của đất nước, của dân tộc.
Khổ thơ cuối cùng là một lời tâm tình của tác giả, của một đứa con với quê hương:
-
“Mùa xuân - ta xin hát
Câu Nam ai, Nam bình
Nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình
Nhịp phách tiền đất Huế”

Khổ thơ cuối mang đậm làn điệu dân ca của xứ Huế. I^à khổ thơ duy nhất trong bài có hình ảnh Huế, quê hương của tác giả. Nhưng nói lên tình cảm của tác giả với quê hương, và là lời khẳng định “Nước non ngàn dặm mình, nước non ngàn dặm tình”, trên mảnh đất Việt Nam này, đâu đâu cũng đẹp, cũng thấm đượm nghĩa tình.
Bài thư viết vào thời gian tác giả ốm rất nặng và ít lâu sau ông mất. Nhưng “Mùa xuân nho nhỏ” vẫn tràn đầy lòng yêu đời, yêu cuộc sống và hơn cả là tinh thần, ý thức dân tộc, trách nhiệm của ông vái đất nước. Và cũng là thông điệp của tác giả gửi đến cho chúng ta “Hãy góp một mùa xuân nho nhỏ của mình .vào mùa xuân chung của đất nước, của dân tộc”.
(Cao Bá Binh_Lớp 9D Trường THCS Nghĩa Tân Cầu Giấy Hà Nội)

B. ĐỌC THÊM
SẮC XUÂN TRONG BÀI THƠ “MÙA XU N NHO NHỎ”
“Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải là một bài thơ hay trong chương trình Văn học lớp 9 Bài thơ chứa đựng trong nó nhiều vẻ đẹp. Song có lẽ vẻ đẹp nổi bật hơn cả là sắc xuân mang đậm chất Huế.
Bài thơ được làm theo thể thơ năm chữ, nghĩa là một câu thơ có năm âm tiết. Sự gọn ghẽ của cấu trúc ấy cộng vái âm thanh, nhịp điệu luân chuyển theo từng khổ thơ, toàn bài thơ là một bức tranh xuân về thiên nhiên và con người xứ Huế.
Ai cũng dễ dàng nhận thấy ở khổ thơ đầu là sắc xuân của mùa xuân thiên nhiên, mùa xuân đất trời. Ba nét chấm phá: một dòng sông xanh, một bông hoa tím .biếc, một tiếng chim chiền chiện đã khắc họa một cảnh xuân xứ Huế rất đẹp, tràn đầy sức sống và tràn ngập một niềm vui rạo rực. Điều đáng nói ở đây là tính hình tuyến của ngôn ngữ làm cho câu thơ hay 'hơn. Rất bình thường ta viết: “Một bông hoa tím biếc mọc giữa dòng sông xanh”; nhưng tác giả lại viết khác bình thường: “Mọc giữa dòng sông xanh - Một bông hoa tím biếc”. Hoa mọc giữa dòng sông khoe sắc tím biếc thì thật đầy sức sống!
Trước vẻ đẹp của mùa xuân đất trời, cảm xúc của tác giả như trào dâng. Nhà thơ “kêu lên” cùng với tiếng chim chiền chiện một giọng rất Huế: “Hót chi mà vang trời!”. Và chính cảm xúc đó đã làm cho tác giả nhìn nhận mọi cảnh vật đều rất thơ: “Từng* giọt long lanh rơi - Tôi đưa tay tới hứng”. Đến đây, hàng loạt câu hỏi đặt ra: Giọt gì rơi? Đưa tay hứng cái gì? Vượt lên trên hai hàng chữ là một ý thơ độc đáo mà nhiều nhà phê bình rất tâm đắc. Người ta có thể à lên một.tiếng: Trời! Đó là giọt âm thanh của tiếng chim chiền chiện. Tác giả như nhìn thấy nó đọng thành từng giọt, rơi long lanh. Nhà thơ như hứng được một cách nâng niu, chiều chuộng, ơ đây, đã có sự chuyển đổi cảm giác mang tính chủ quan của nhà thơ. Từ cái có thể nghe được (thính giác) đến cái có thể nhìn thấy được (thị giác) và cuối cùng đốn cái có thể hứng được, nắm bắt được (xúc giác). Mọi cảm xúc đã được lên men. Nhà thơ say đến ngất ngây vẻ đẹp của mùa xuân đất trời quê hương xứ Huế.
Sang khổ thơ thứ hai, bằng những câu thơ tả thực mang nặng tính tượng trưng, ta có thể cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của mùa xuân cách mạng thật hối hả, khẩn trương, hào hùng:
Mùa xuân người cầm súng
Lộc giắt đầy quanh lưng
Mùa xuân người ra đồng
Lộc trải dài nương mạ
Tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao
Từ “lộc” ở đây có thể hiểu nhiều nghĩa. Ở nghĩa bề mặt (ngôn ngữ học là nghĩa cơ sở) thì “lộc” có nghĩa là chồi non; ở nghĩa phát sinh thì “lộc” nghĩa là mùa xuân, là sức sống. Người cầm súng giắt lộc để ngụy trang ra trận, người ra đồng như gieo mùa xuân chôn từng nương mạ. Những con người làm nên lịch sử của đất nước (xây dựng và bảo vệ) đã mang của mùa xuân ra trận địa của mình để gặt hái mùa xuân về cho đất nước.
Có lẽ sắc xuân Huế đọng lại nhiều nhất là ở khổ thơ cuối. Người ta thường nói đến tín hiệu thẩm mĩ làm nền, tín hiệu thẩm mĩ độc đáo trong một tác phẩm nghệ thuật. Theo chúng tôi, tín hiệu thẩm mĩ độc đáo của bài thơ nằm ờ những hình ảnh cuối của khổ thơ cuối. Đó là vẻ đẹp tư tưởng của tác giả, của những con người xứ Huế giản dị, khiêm nhường nhưng cũng thật mạnh mẽ:
Ta làm con chim hót
Ta làm một cành hoa
Ta nhập vào hòa ca
Một nốt trầm xao xuyến

• Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc hạc ...
Cách chọn hình ảnh - những tín hiệu thẩm mĩ của tác giả ở đây thật tự nhiên và hợp lí: chim hót, cành hoa, nốt nhạc trầm, một mùa xuân nho nhỏ. Ước nguyện thật thiết tha nhưng cũng thật khiêm tốn: muốn góp một phần nhỏ bé để làm nên mùa xuân thiên nhiên, mùa xuân cách mạng, mùa xuân đất nước. Hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ” ở cuối bài thơ như ánh lên, tỏa sức xuân tâm hồn trong toàn bộ bài thơ. Tác giả muốn sống một cuộc đời đẹp như mùa xuân. Giữ cho tâm hồn tràn đầy sức sống như mùa xuân nhưng lại là mùa xuân nho nhỏ. Hơn ai hết, tác giả ý thức được mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội. Mùa xuân rộng lớn thuộc về đất trời, thuộc về mùa xuân cách mạng không một cá nhân nào làm nối. Mỗi cá nhân chỉ có thô đóng góp mùa xuân của cuộc đời riêng đế tăng thêm vẻ yêu kiều của mùa xuân đất nước, mùa xuân của cuộc đời chung. Ước nguyện khiêm nhường, thiết tha, kín đáo nhưng mãnh liệt của tác giả cũng chính là ước nguyện của con người xứ Huế.
Cả bài thơ chỉ có một từ “Huế* ở cuối bài nhưng chúng ta có thế cảm nhận nhiều sắc xuân Huế ở trong đó: sắc xuân của đất trời thiên nhiên xứ Huế, sác xuân của Cách mạng Cô đô, sắc xuân tư tưởng của con người xứ Huế. Cảm ơn nhà thơ Thanh Hải - một người con xứ Huế đã nói hộ nhân dân cố đô trong một bài thơ nho nhỏ ...
Nguyễn Thị Xuân Yến
Khoa Văn ĐHSP Huế
(Văn học và tuổi trẻ tập 20, 2/97, tr. 15-17)