Phân tích bài Đại cáo bình Ngô

* NHỮNG ĐIỀU CẦN LƯU Ý

1. Những nét chính về cuộc đời và con người Nguyễn Trãi.

-  Hai phương diện anh hùng và bi kịch.

-  Nhiều tài năng trong một con người.

-  Nguyễn Trãi là nhà yêu nước, người anh hùng và nhà văn hóa lớn.

2. Giá trị văn chương Nguyễn Trãi.

-  Giá trị nội dung: lí tưởng độc lập dân tộc và lí tưởng nhân nghĩa; vẻ đẹp tâm hồn người anh hùng vĩ đại và: “con người trần thế nhất trần gian”.

-  Giá trị nghệ thuật: kết tinh và mở đường cho sự phát triển văn học (kết tinh thành tựu về thể loại, ngôn ngữ, khai sáng sự phát triển về văn học chữ Nôm).

* HƯỚNG DẪN

1. Vì sao có thế nói Nguyễn Trãi là một nhân vật lịch sử vĩ dại?

+ Nguyễn Trãi là một con người vĩ đại, toàn đức, toàn tài. Nguyễn Trãi sống dưới ba vương triều: cuối Trần, Hồ và đầu Lê. Ông là người thức thời, yêu nước. Tuy đỗ đạt dưới thời nhà Hồ, nhưng không câu nệ tư tưởng trung quân, đã hăng hái dâng Bình Ngô sách cho Lê Lợi và có công rất lớn trong sự nghiệp kháng chiến chống giặc Minh.

+ Ông là nhà tư tưởng chính trị, quân sự, nhà nhân đạo chù nghĩa kiệt xuất, một nhân cách cao đẹp của một ngàn năm phong kiến Việt Nam. Tư tưởng nhân nghĩa, thân dân, mưu phạt tâm công (đánh vào lòng người), lấy ít địch nhiều, lúc nào cũng canh cánh nỗi niềm dân, nước.

+ Là nhà văn hóa lớn: nhà thơ vĩ dại, nhà văn hóa xuất sắc, tập đại thành của thơ Nôm 5 thế kỉ (TK X đến TK XV), nhà địa lí học nổi tiếng với tác phẩm Dư địa chí, người viết thư, thảo hịch thứ nhất ở nước ta.

+ Tuy có công lao to lớn nhưng số phận một người tài ba lỗi lạc như Nguyễn Trãi lại luôn bị nghi kị, gièm pha và cuối cùng chịu tai họa thảm khốc. Cái chết của ông cũng là một bài học, nỗi đau của chính trị một thời.

2. Phân tích vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi qua một sô câu thơ mà anh (chị) cảm nhận sâu sắc nhất.

Bui một tấc lòng ưu ái cũ

Đêm ngày cuồn cuộn nước triều

đông

(Thuật hứng bài 2)

     Lí tưởng của người anh hùng là sự quyện hòa giữa nhân nghĩa với yêu nước, thương dân. Lí tưởng ấy lúc nào cũng thiết tha, mãnh liệt. Lo nước, yêu dân chính là nỗi thao thức, khắc khoải suốt một đời thơ Nguyễn Trãi.

-   Phượng những tiếc cao diều hãy liệng

-    Hoa thì hay héo cỏ thường tươi.

(Tự thuật bài 9)

      Là bậc anh hùng lí tưởng cao cả, Nguyễn Trãi cũng là một con người trần thế. Ông đau nỗi đau con người, yêu tình yêu của con người, ông đau đớn khi chứng kiến nghịch cảnh éo le của xã hội cũ: phượng và diều; hoa và cỏ là những ẩn dụ đối sách chỉ người quân tử và kẻ tiểu nhân: cái ác và cái thiện trong nỗi xót xa khi cái ác cứ tung hoành.

-  Nước biếc non xanh thuyền gối bãi

-  Đêm thanh nguyệt bạc khách lên lầu

    (Bảo kính cảnh giới - bài 26) Tình yêu thiên nhiên là một vẻ đẹp trong hồn thơ Nguyễn Trãi. Đây là cảnh non nước đêm trăng êm đềm và hình ảnh khách lên lầu. Một hình ảnh thiên nhiên trong hình ảnh và nỗi niềm vừa tiêu dao vừa cô đơn thanh cao đẹp như bức tranh lụa xinh xắn, phảng phất phong vị thơ Đường.

3. Nêu khái quát những giá trị cơ bản về nội dung và nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Trãi.

     Nguyễn Trãi là tác giả xuất sắc ở nhiều thể loại văn học, trong sáng tác chữ Hán hay chữ Nôm, văn chính luận hay thơ trữ tình đều có những thành tựu nghệ thuật lớn.

a.Về nội dung.

      Văn chương Nguyễn Trãi mang tinh thần chiến đấu vì độc lập dân tộc, vì đạo lí chính nghĩa. Tư tưởng yêu nước và tư tưởng nhân nghĩa có cả trong những tác phẩm chính luận viết về quốc gia đại sự như Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, văn loại... và cả trong những áng thơ trữ tình đậm cảm xúc cá nhân như ức Trai thi tập (chữ Hán), Quốc âm thi tập (chữ Nôm). Tư tưởng Nguyễn Trãi là đỉnh cao kết tinh tư tưởng Việt Nam thời trung đại. Ý thức dân tộc ở Nguyễn Trãi phát triển rất cao, rất sâu sắc (có thể so sánh ý thức dân tộc trong Đại cáo bình Ngô với bài thơ Sông núi nước Nam ). Quan niệm sức mạnh yêu nước vô địch là bắt nguồn từ “chí nhân”, “đại nghĩa”, bắt nguồn từ nhân nghĩa - một tư tưởng lớn, độc đáo của dân tộc Việt Nam khi đó, mà Nguyễn Trãi là người phát ngôn, kết tinh.

      Vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi qua thơ văn là sự kết hợp hài hòa giữa người anh hùng vĩ đại và “con người trần thế nhất trần gian” trong thơ. Khía cạnh con người nhân bản trong người anh hùng Nguyễn Trãi: đau nỗi đau con người, yêu tình yêu con người. Đây là những câu thơ hay viết về tình yêu thiên nhiên, tình quê hương, tình cha con, tình bạn của Nguyễn Trãi:

-  Khách đến chim mừng hoa xảy động Chè tiên nước ghín nguyệt đeo về

(Thuật hứng - bài 3)

-   Câu rợp chồi cành, chim kết tổ

-    Ao quang mấu ấu, cá nên bày

(Ngôn chi - bài 11)

-  Bao giờ nhà dựng đầu non

-  Pha trà nước suối gối hòn đá ngơi

-  (Hà thì kết ốc phong văn hạ

Cấp giản phanh trà chẩm thạch miên)

(Loạn hậu đảo Côn Sơn cảm tác)

b. Về nghệ thuật:

    Văn chương Nguyễn Trãi là thành tựu nghệ thuật mang ý nghĩa kết tinh trên cả hai bình diện cơ bản nhất là thể loại và ngôn ngữ (thể thơ thất ngôn xen lục ngôn của Nguyễn Trãi là một cố gắng Việt hóa thơ Đường luật. Ông sử dụng nhiều từ thuần Việt, vận dụng thành công tục ngữ, ca dao và lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân) “Nguyễn Trãi là bông hoa đầu mùa tuyệt đẹp của thơ Nôm Việt Nam” (Lê Trí Viễn).

-  Quân thân chưa báo lòng canh cảnh

-  Tình phụ cơm trời, áo cha

(Ngôn chí - bài 7)

-  Láng giềng một áng mây nổi

-   Khách khứa hai ngàn núi xanh

-  Có thuở biếng thăm bạn cũ

-  Lòng thơ ngàn dặm nguyệt ba canh

(Bảo kính cảnh giới - bài 42)

    Tóm lại Nguyễn Trãi là một anh hùng dân tộc, con người toàn tài hiếm có, nhà văn, nhà thơ, nhà chính luận kiệt xuất, danh nhân văn hóa thế giới, cũng là người chịu oan khốc hiếm có trong lịch sử Việt Nam.