Phân tích nhân vật Phương Định trong truyện "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê

Đề bài

Đề bài: Phân tích nhân vật Phương Định trong truyện ngắn "Những ngôi sao xa xôi" của Lê Minh Khuê.

Hướng dẫn giải

Cô gái miền quê ra đi cứu nước

Mái tóc xanh xanh tuổi trăng tròn

Bàn tay em phá đá mở đường

Gian khó phải lùi nhường em tiến bước...

   Cứ mỗi lần lời bài hát "Cô gái mở đường" do cố nhạc sĩ Xuân Giao sáng tác cất lên là trong tâm trí tôi lại hiện lên hình ảnh những cô gái thanh niên xung phong trong truyện ngắn "Những ngôi sao xa xôi" (1971) của nhà văn Lê Minh Khuê. Dưới cái nhìn chân thực, sắc lạnh về hiện thực khốc liệt của chiến tranh, Lê Minh Khuê đã gây nhiều ám ảnh trong lòng người đọc về hoàn cảnh sống và chiến đấu của những cô gái thanh niên xung phong làm công tác phá bom trên tuyến đường Trường Sơn vào những năm tháng kháng Mĩ ác liệt của lịch sử dân tộc. Trong ba nhân vật Thao, Nho, Phương Định, nhân vật gây ấn tượng đậm nét trong tôi nhất là Phương Định. Đó là một cô gái trẻ trung, năng động, giàu mộng ước, tình cảm và luôn dũng cảm, mạnh mẽ, lạc quan trong cuộc sống và chiến đấu.

   Nhân vật Phương Định có một vai trò quan trọng trong câu chuyện. Cô là một trong ba thành viên của tổ trinh sát mặt đường, là nhân vật chính và là nhân vật xưng "tôi" đứng ra kể lại toàn bộ câu chuyện. Vì thế, câu chuyện hiện lên một cách chân thực, khách quan, đồng thời làm cho mạch chuyện phát triển tự nhiên dưới lăng kính cảm xúc của nhân vật chính – người trực tiếp tham gia câu chuyện. Cho nên, thế giới nội tâm của các nhân vật nói chung và của nhân vật Phương Định nói riêng hiện lên một cách sinh động, phong phú, đầy nữ tính. Đây cũng là điều làm nên sự thành công trong nghệ thuật trần thuật và miêu tả tâm lí nhân vật của thiên truyện ngắn này.

   Trước hết, Phương Định hiện lên là một cô gái có vẻ đẹp hài hòa cả về hình thức bên ngoài và tâm hồn bên trong. Cũng như biết bao các cô gái mới lớn, Phương Định rất nhạy cảm và luôn quan tâm tới vẻ đẹp hình thức của mình. Cô tự nhận xét, đánh giá về bản thân: "Tôi là con gái Hà Nội. Nói một cách khiêm tốn, tôi là một cô gái khá. Hai bím tóc dầy, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn...". Đặc biệt cô luôn thích ngắm mình trong gương, nhất là ngắm đôi mắt. "Nó dài, màu nâu, hay nheo lại như chói nắng" và được các anh lái xe khen "Cô có cái nhìn sao mà xa xăm!. Đó là vẻ đẹp đầy nữ tính, mang chiều sâu tâm hồn của một cô gái trẻ. Thậm chí cô còn luôn cảm thấy vui sướng và tự hào vì biết mình được nhiều anh lính để mắt tới, muốn bắt chuyện, làm quen, tán tỉnh nhưng cô chưa dành tình cảm đặc biệt sâu đậm cho một ai hết. Tuy rất nhạy cảm nhưng cô thường tỏ ra kín đáo trước mắt mọi người, ít biểu lộ ra bên ngoài, khiến mọi người tưởng cô rất kiêu kì: "Khi bọn con gái xúm nhau đối đáp với một anh bộ đội nói giỏi nào đấy , tôi thường đứng ra xa, khoanh tay lại trước ngực và nhìn đi nơi khác, môi mím chặt. Nhưng chẳng qua tôi điệu thế thôi. Thực tình trong suy nghĩ của tôi, những người đẹp nhất, thông minh, can đảm và cao thượng nhất là những người mặc quân phục có ngôi sao trên mũ"... Qủa là một cô gái có cá tính, phong cách riêng, duyên dáng, điệu đà, kín đáo!.

   Chưa dừng lại ở đó, để làm nổi bật lên Chủ nghĩa anh hùng cách mạng thời kháng Mĩ, Lê Minh Khuê đã khắc họa lên phẩm chất dũng cảm, mạnh mẽ, can trường trong cuộc chiến đấu của nhân vật Phương Định. Nghe theo tiếng gọi thiêng liêng của tổ quốc, cô đã vác ba lô xung vào lửa đạn nơi chiến trường ác liệt xa xôi. Cô bỏ lại sau lưng tất cả những trang sách của tuổi học trò, cuộc sống bình yên, vô tư bên mẹ và cả những kỉ niệm ngọt ngào, trong sáng của tuổi trăng tròn. Cuộc sống nơi chiến trường khắc nghiệt luôn phải đối diện với nhiều thử thách, cam go, đã hình thành trong cô sự quả cảm, dũng mãnh khác thường, không sợ hi sinh nơi hòn tên mũi đạn của kẻ thù, với công việc phá bom mở đường. Lê Minh Khuê đã lia ống kính quay chậm chậm vào một lần phá bom của Phương Định, tái hiện thật chân thực, tinh tế cảnh tượng kinh khủng đó. Mặc dù đã rất nhiều lần phá bom, nhưng với Phương Định mỗi lần làm công việc này vẫn là một thử thách với thần kinh cho đến từng cảm giác: "Tôi dùng xẻng nhỏ đào đất dưới quả bom. Đất rắn. Những hòn sỏi theo tay tôi bay ra hai bên. Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm chậm quá. Nhanh lên một tí ! Vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành. Hoặc là nóng từ bên trong quả bom. Hoặc là mặt trời nung nóng." . Lời văn như dao nhọn, sắc lạnh đến rợn người, khiến người đọc như cảm giác đang trực tiếp trải nghiệm tham gia công việc phá bom cùng với nhân vật vậy!. Tiếp đó là những giây phút chuẩn bị kích nổ trái bom: "Tôi cẩn thận bỏ gói thuốc mìn xuống cái hố đã đào, châm ngòi. Dây mìn dài, cong, mềm. Tôi khỏa đất rồi chạy lại chỗ ẩn nấp của mình...". Những giây phút đợi chờ tiếng nổ của quả bom thật căng thẳng, "tim tôi cũng đập không rõ", thậm chí cô còn nghĩ tới cái chết, nhưng đó là cái chết mờ nhạt, không cụ thể. Cái chính lúc này là "bom có nổ không?. Không thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai? [...] nhưng quả bom nổ. Một thứ tiếng kì quái, đến vang óc. Ngực tôi nhói, mắt cay xè... mùi thuốc bom buồn nôn... Mảnh bom xé không khí, lao và rít vô hình trên đầu"... Qủa là một cuộc chiến đấu không cân sức, nguy hiểm đầy ngoạn mục nhưng cô gái đã mạnh mẽ vượt qua. Đến đây, người đọc càng cảm nhận thấy sự tàn ác khốc liệt của chiến tranh bao nhiêu thì lại càng cảm phục tinh thần trách nhiệm trong công việc, lòng quả cảm vô song, sẵn sàng hi sinh vì tổ quốc, vì hòa bình của những cô gái thanh niên xung phong phá bom mở đường đến bấy nhiêu. Qua đó, chúng ta mới thấy hết được ý thức, trách nhiệm công dân cao độ của những con người anh hùng sả thân vì kháng chiến, cách mạng:

"Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình

(Những tuổi hai mươi làm sao không tiếc)

Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi tổ quốc."

   Mặc dù trong thời kì kháng chiến, văn học luôn được đặt dưới sự chỉ đạo của Đảng, coi "văn học nghệ thuật là một mặt trận, anh chị em ta là những người chiến sĩ trên mặt trận ấy", cùng đặc điểm mang đậm khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn huyền ảo nhưng Lê Minh Khuê đã vượt ra những khuôn khổ, qui định mực thước để hướng tới xây dựng những nhân vật anh hùng gần gũi hơn với cuộc sống đời thường. Vì thế, nhân vật Phương Định, một mặt hiện lên với tư cách là người chiến sĩ anh hùng trong chiến trận nhưng mặt khác cô lại mang trong mình một trái tim ấm nóng tình yêu thương với một tâm hồn trong sáng, mơ mộng, lạc quan và rất giàu tình cảm trong cuộc sống. Cũng như hai người đồng đội trong tổ trinh sát của mình, Phương Định rất yêu quí những người trong tổ và cả đơn vị của mình. Cô dành tình cảm và niềm cảm phục cho các anh bộ đội, chiến sĩ có ngôi sao trên mũ; cô lo lắng cho sự an nguy của đồng đội khi đợi mãi mà chưa thấy về; cô chăm sóc, vỗ về Nho khi Nho bị thương như một người thân yêu ruột thịt trong gia đình: "Tôi phủi áo, căng mắt nhìn qua khói và chạy theo chị Thao... Chị Thao vấp ngã. Tôi đỡ chị... Tôi moi đất, bế Nho đặt lên đùi mình..". "Tôi rửa cho Nho bằng nước đun sôi trên bếp than. Bông băng trắng... Tôi tiêm cho Nho...". Đến đây, người đọc đã nhận ra một Phương Định hay làm dáng, điệu đà, kiêu kì đã nhường chỗ cho một Phương Định khác xuất hiện: năng động, nhanh nhẹn và rất chu đáo, luôn sống hòa đồng với mọi người xung quanh. Đó là vẻ rất nhân bản trong một tâm hồn trong sáng, hiền hậu.

   Tuy đã bước chân vào chiến trường ba năm, nhưng Phương Định vẫn giữ được những nét đẹp nguyên sơ trong sở thích của chính mình. Cô hay mơ mộng và thích hát: "Tôi mê hát. Thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời mà hát. Lời tôi bịa lộn xộn và ngớ ngẩn đến tôi cũng ngạc nhiên, đôi khi bò ra mà cười một mình". Thậm chí, sở thích âm nhạc của cô cũng rất sang, thể hiện một con người có khiếu âm nhạc với một tâm hồn phong phú: "Tôi thích nhiều bài. Những bài hành khúc bộ đội hay hát trên những ngả đường mặt trận. Tôi thích dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng. Thích Ca – chiu – sa của Hồng quân Liên Xô. Thích ngồi bó gối mơ màng: Về đây khi mái tóc còn xanh xanh... Đó là dân ca Ý trữ tình giàu có, phải lấy giọng thật trầm. Thích nhiều"...Người đọc chợt nhận ra, những bài hát mà Phương Định thích là những bài hát chứa đựng những lí tưởng, khát vọng cao đẹp về quê hương, đất nước, về tình yêu, tuổi trẻ, về cuộc sống hòa bình, yên ả... Điều đó, cho thấy một Phương Định giàu lí tưởng, ước mơ, khát vọng thật cao đẹp.

   Nhưng hình ảnh gây ấn tượng nhất trong lòng người đọc khi nói tới Phương Định là cảnh tượng cô bất ngờ gặp cơn mưa đá ở cuối đoạn trích. "Tôi chạy vào, bỏ trên bàn tay đang xòe ra của Nho mấy viên đá nhỏ. Lại chạy ra, vui thích cuống cuồng". Để rồi sau những niềm vui con trẻ "say sưa, tràn đầy" là những nỗi nhớ da diết về người mẹ, cái cửa sổ ngôi nhà, những ngôi sao to trên bầu trời thành phố, là cây, là cái vòm nhà hát hoặc bà bán kem đẩy những chiếc xe chở đầy kem... Tất cả như vừa thực, vừa hư, cứ xoáy sâu vào trong tâm trí của Phương Định. Và tất cả điều đó đã trở thành hành trang trong tâm hồn, giúp cô có thể vượt qua sự tàn khốc của hiện thực chiến tranh, đốt lên trong lòng cô gái Phương Định niềm tin yêu cuộc sống. Đó là những nét đẹp tâm hồn đầy nhân bản đáng quí, đáng trân trọng.

   Từ hình tượng nhân vật Phương Định, người đọc thấy được tài năng miêu tả khắc họa sinh động, chân thực tâm lí nhân vật của Lê Minh Khuê. Tuy vẫn nằm trong những đặc điểm, khuynh hướng chung của văn học cách mạng 1954-1975 nhưng nhờ biết đào sâu vào thế giới nội tâm của nhân vật mà truyện của Lê Minh Khuê nói chung và hình tượng nhân vật Phương Định trong "Những ngôi sao xa xôi" nói riêng vẫn tạo được sự hấp dẫn, độc đáo đến lạ thường.

   Tóm lại, qua hình tượng nhân vật Phương Định, người đọc thấy được những nét đẹp đẽ, duyên dáng, đáng yêu của Phương Định trong câu chuyện. Đồng thời ta cũng thấy được những nét đẹp chung về tâm hồn và phẩm chất anh hùng của thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Ta đọc ở đây một tinh thần, trách nhiệm của những người con anh hùng dân tộc thật mạnh mẽ, hào hùng:

Xẻ dọc trường Sơn đi cứu nước

Mà lòng phơi phới dậy tương lai.

(Theo chân Bác – Tố Hữu)