Soạn bài Các phương châm hội thoại ( tiếp ) - Soạn văn lớp 9

I. QUAN HỆ GIỮA PHƯƠNG CHÂM HỘI THOẠI VÀ TÌNH HUỐNG GIAO TIẾP

Đọc câu chuyện Chào hỏi (truyện dân gian Việt Nam) và trả lời:

Câu hỏi thăm: “Bác làm việc vất vả và nặng nhọc phải không?” trong nhiều tình huống giao tiếp khác có thể được coi là lịch sự thể hiện sự quan tâm đến người khác. Nhưng ở tình huống này trong lúc người ta tập trung làm việc trên một cây cao mà bị gọi trèo xuống một cách vất vả - thì đúng là quấy rối gây phiền phức.

Như thế, chúng ta cần phải chú ý đến đặc điểm tình huống giao tiếp, vì cùng một câu nói có thể thích hợp trong tình huống này nhưng lại không thích hợp trong tình huống khác.

II. NHỮNG TRƯỜNG HỢP không tuân thủ phương châm hội THOẠI

1)  Ngoại trừ hai tình huống trong phần học về phương châm lịch sự, tất cả các tinh huống còn lại đều không tuân thủ phương châm hội thoại.

2)  Câu trả lời của Ba không đáp ứng nhu cầu thông tin đúng như An mong muốn.

Có phương châm về lượng đã không được tuân thủ. (Ba không cung cấp lượng tin đúng như An mong muốn).

Người nói không tuân thủ vì người nói không biết chính xác chiếc máy bay đầu tiên trên thế giới được chế tạo vào năm nào, Để tuân thủ đúng phương châm về chất (không nói điều mà mình không có chứng cứ xác thực) người nói đành phải trả lời chung chung không chính xác cụ thể: "Đâu khoảng đầu thể kỉ XX”.

3)   Một bác sĩ có thể không nói sự thật về tình trạng sức khỏe của bệnh nhân mắc chứng bệnh nan y đang đến giai đoạn nguy kịch, không thể chữa được nữa. Ông có thể động viên là cố gắng thì bệnh nhân có thể vượt qua hiểm nghèo. Người nói như thế đã không tuân thủ phương châm về chất vì đã nói điều mà chính mình cũng không tin là đúng. Nhưng đó lại là một việc làm nhân đạo và rất cần thiết. Nhờ vào việc làm này, bệnh nhân ít ra sẽ sống lạc quan hơn trong khoảng thời gian còn lại của cuộc đời. Sự "nói dối” này không bị chê trách hay lên án.

Nghĩa là trong bất kì tình huống giao tiếp mà cổ một yêu cầu nào đó cao hơn yêu cầu tuân thủ phương châm hội thoại có thể không được tuân thủ.

4)   Khi nói: "Tỉền bạc chỉ là tiền bạc”, về nghĩa hiển ngôn thì câu này không tuân thủ phương châm về lượng, bởi vì dường như nó không đưa đến cho người nghe thêm một thông tin nào. Nhưng về nghĩa hàm ẩn thì câu này có nội dung riêng của nó, nghĩa là lời nói vẫn đảm bảo tuân thủ phương châm về lượng.

Câu này phải được hiểu là tiền bạc chỉ là phương tiện để sống, chứ không phải là mục đích cao nhất, mục đích cuối cùng của con người. Ta không nên chạy theo tiền bạc mà quên đi nhiều thứ thiêng liêng quan trọng hơn trong cuộc sống. Có những cách nói gần giống kiểu đó: Chiến tranh vẫn là chiến tranh, nó vẫn là nó,...