Trong bài thơ "Khi con tu hú", hình ảnh tiếng chim tu hú là một ấn tượng nghệ thuật độc đáo, góp phần thể hiện tâm trạng và khát vọng của nhà thơ. Hình ảnh này được xây dựng bằng các biện pháp tu từ sau:
1. So sánh:
"Khi con tu hú gọi bầy" được so sánh với "tiếng chuông nhà thờ đổ". Tiếng chim tu hú báo hiệu mùa hè đến, đồng thời cũng là tiếng chuông báo thức tâm hồn nhà thơ, giục giã nhà thơ hành động.
2. Nhân hóa:
"Con tu hú" được nhân hóa qua các hành động "gọi bầy", "kêu", "ngoài trời cứ kêu". Tiếng chim tu hú như tiếng gọi tha thiết của tự do, thôi thúc nhà thơ thoát khỏi xà lim tù đày.
3. Liệt kê:
"Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần / Vườn râm dậy tiếng ve ngân / Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào / Trời xanh càng rộng càng cao / Đôi con diều sáo lộn nhào từng không..."
Tác giả liệt kê một loạt hình ảnh mùa hè sinh động, tươi đẹp, rực rỡ. Qua đó, tác giả thể hiện niềm khao khát tự do mãnh liệt, muốn được hòa mình vào thiên nhiên, vào cuộc sống rộng lớn bên ngoài.
4. Đối lập:
Hình ảnh "tiếng chim tu hú" tượng trưng cho sự tự do, phóng khoáng được đối lập với hình ảnh "xà lim" chật hẹp, tù đày. Qua đó, tác giả thể hiện sự tương phản giữa khát vọng tự do và hiện thực tù đày, càng làm nổi bật thêm tâm trạng uất ức, bực bội của nhà thơ.
5. Âm thanh:
Tiếng chim tu hú được thể hiện qua các từ ngữ "gọi bầy", "kêu", "cứ kêu". Những âm thanh này vang vọng, giục giã, tạo nên sự náo động trong tâm hồn nhà thơ.
6. Nhịp điệu:
Nhịp thơ 4/3, 3/3 dồn dập, gấp gáp, thể hiện tâm trạng bồn chồn, bức bối của tác giả.
7. Hình ảnh thơ:
Hình ảnh thơ "Khi con tu hú" chủ yếu là hình ảnh thiên nhiên mùa hè tươi đẹp, rực rỡ. Những hình ảnh này được miêu tả bằng các từ ngữ gợi cảm, giàu sức gợi hình, gợi cảm.
Với việc sử dụng các biện pháp tu từ hiệu quả, hình ảnh tiếng chim tu hú đã trở thành một ấn tượng nghệ thuật độc đáo, góp phần thể hiện tâm trạng và khát vọng của nhà thơ. Tiếng chim tu hú không chỉ là tiếng gọi của mùa hè mà còn là tiếng gọi của tự do, giục giã nhà thơ hành động, thoát khỏi xà lim tù đày để được hòa mình vào cuộc sống rộng lớn bên ngoài.