(5,0 điểm):Phân tích cuộc đối tho...

- Hướng dẫn giải

Phương pháp giải:

Giải chi tiết:

GIỚI THIỆU CHUNG

- Lưu Quang Vũ (1948 – 1988) là một hiện tượng đặc biệt của sân khấu kịch Việt Nam những năm tám mươi của thế kỷ XX. Ông được xem là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học Việt Nam. Tác phẩm của ông toát lên một ý vị triết lí và nhân sinh về đời người, kiếp người. Ông có nhiều tác phẩm kịch gây chấn động dư luận, trong đó có vở kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt”.

- “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” là vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ, được sáng tác từ năm 1981, nhưng ba năm sau (1984) mới được ra mắt khán giả.Từ cốt truyện dân gian, Lưu Quang Vũ đã xây dựng lại thành một vở kịch nói hiện đại và lồng vào đó nhiều triết lí nhân văn về cuộc đời và con người. Ông đã đổ rượu mới vào bình cũ để kể lại chuyện hài xưa như một bi kịch triết lí thời nay.

- Trong đoạn trích (cảnh 7) của vở kịch, đặc biệt trong cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và Đế Thích, tác giả đã diễn tả sâu sắc bi kịch của nhân vật Hồn Trương Ba, một con người phải sống “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”. Sau mấy tháng sống trong tình trạng ấy, nhân vật Hồn Trương Ba ngày càng chán ghét chính mình, muốn thoát ra khỏinghịch cảnh trớ trêu.Qua vở kịch, Lưu Quang Vũ đã gửi gắm rất nhiều suy nghĩ và qua niệm sống của mình đến với khán giả.

PHÂN TÍCH

- Cuộc trò chuyện giữa Hồn Trương Ba với Đế Thích trở thành nơi tác giả gửi gắm những quan niệm về hạnh phúc, về lẽ sống và cái chết.

- Hai lời thoại sau đây của nhân vật Hồn Trương Ba có ý nghĩa đặc biệt quan trọng:

+ “Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”: con người là một thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa. Không thể có một tâm hồn thanh cao trong một thân xác phàm tục, tội lỗi. Khi con người bị chi phối bởi những nhu cầu bản năng của thân xác thì đừng chỉ đổ tội cho thân xác, không thể tự an ủi, vỗ về mình bằng vẻ đẹp siêu hình của tâm hồn.

+ “Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết!”: sống thực sự cho ra con người quả không hề dễ dàng, đơn giản. Khi sống nhờ, sống gửi, sống chắp vá, khi không được là mình thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa.

- Những lời thoại của Hồn Trương Ba với Đế Thích chứng tỏ nhân vật đã ý thức rõ về tình cảnh trớ trêu, đầy tính chất bi hài của mình, thấm thía nỗi đau khổ về tình trạng ngày càng vênh lệch giữa hồn và xác, đồng thời càng chứng tỏ quyết tâm giải thoát nung nấu của nhân vật trước lúc Đế Thích xuất hiện.Đã đến lúc Hồn Trương Ba thấm thía nỗi đau khổ vì nhận ra tình trạng ngày càng vênh lệch giữa hồn và xác.

=> Các lời thoại với Đế Thích vừa thể hiện nhận thức thấm thía về tình trạng bi hài kịch, vừa chứng tỏ quyết tâm giải thoát nung nấu của nhân vật Hồn Trương Ba.

- Quyết định dứt khoát xin tiên Đế Thích cho cu Tị được sống lại, cho mình được chết hẳn chứ không nhập hồn vào thân thể ai nữa của nhân vật Hồn Trương Ba là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí.

+ Quyết định ấy là kết quả của một quá trình diễn biến hợp lí, sau khi Hồn Trương Ba đã tự ý thức cao độ về tình trạng bi hài trớ trêu của mình. Hơn nữa, quyết định này cần phải đưa ra kịp thời vì cu Tị vừa chết. Nó là đứa bé “ngoan lắm, khôn lắm” mà Hồn Trương Ba rất quý. Tình thế bắt buộc Hồn Trương Ba phải dứt khoát chọn ngay một cách giải quyết.

+ Hồn Trương Ba thử hình dung cảnh hồn của mình lại nhập vào xác cu Tị để sống và thấy rõ “bao nhiêu sự rắc rối” vô lí lại tiếp tục xảy ra. Nhận thức tỉnh táo ấy cùng tình thương mẹ con cu Tị càng khiến nhân vật đi đến quyết định dứt khoát.

+ Cái chết của cu Tị có ý nghĩa đẩy nhanh diễn biến kịch đi đến chỗ “mở nút”. Dựng tả quá trình đi đến quyết định dứt khoát của nhân vật Hồn Trương Ba, Lưu Quang Vũ đã đảm bảo được tính tự nhiên, hợp lí của tác phẩm. 

+ Qua quyết định này, chúng ta càng thấy Trương Ba là con người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, đó là con người ý thức được ý nghĩa của cuộc sống.

* Nghệ thuật: sử dụng ngôn ngữ và miêu tả hành động nhân vật đặc sắc

- Hành động của nhân vật phù hợp với hoàn cảnh, tính cách, thể hiện được sự phát triển của tình huống kịch.

- Cùng với diễn tả những hành động bên ngoài (thể hiện mối quan hệ giữa các nhân vật) ở đây tác giả còn thành công khi diễn tả hành động bên trong phản ánh thế giới tinh thần căng thẳng, đặc biệt ở những lời độc thoại nội tâm của nhân vật Hồn Trương Ba.

- Ngôn ngữ nhân vật sinh động, gắn liền với tình cảm, tâm trạng cụ thể.

- Ngôn từ nhân vật có giọng điệu biến hóa, lôi cuốn. Đặc biệt, có những lời thoại của nhân vật Hồn Trương Ba với Đế Thích vừa hướng ngoại lại vừa mang tính chất hướng nội (độc thoại nội tâm).

* Chiều sâu triết lý trong màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích:

- Qua màn đối thoại giữa Trương Ba với Đế Thích cho thấy Đế Thích có cách nghĩ và cách nhìn quan liêu, hời hợt về cuộc sống của con người nói chung và của Trương Ba nói riêng. Còn Trương Ba lại không muốn kéo dài cuộc sống giả tạo “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo” mà chỉ muốn có một cuộc sống có ý nghĩa thực sự, sống được đúng là mình, hòa hợp toàn vẹn giữa tâm hồn và thể xác.

- Qua màn đối thoại, tác giả đã gửi gắm nhiều thông điệp vừa trực tiếp, vừa gián tiếp, vừa mạnh mẽ, quyết liệt, vừa kín đáo và sâu sắc về thời chúng ta đang sống. Tác giả đã cổ vũ cho cuộc đấu tranh bảo vệ những phẩm tính cao quý của con người nhằm hướng tới khát vọng sống trong sạch, hài hòa giữa thể xác và tâm hồn, vật chất và tinh thần và hoàn thiện nhân cách.

- Khẳng định mạnh mẽ nhu cầu được sống là mình: “không thể bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo”. Với Trương Ba, nhu cầu sống cuối cùng vẫn được đánh giá cao hơn nhu cầu tồn tại. Được sống làm người là rất quý giá song được sống đúng là mình, sống trọn vẹn giá trị mà mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ có ý nghĩa khi con người được sống tự nhiên với sự hài hoà giữa thể xác và tâm hồn.

- Đặt ra vấn đề “sống như thế nào” là biểu hiện của ý thức cao về sự sống và cách sống để có một cuộc sống hạnh phúc và có ý nghĩa.

ĐÁNH GIÁ CHUNG

- Trong đoạn trích, tác giả Lưu Quang Vũ đã thể hiện một cách sâu sắc và sinh động bi kịch của nhân vật Hồn Trương Ba - bi kịch của một con người không được sống toàn vẹn mà mình phải sống “bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”.

-  Qua bi kịch của Hồn Trương Ba, nhà viết kịch tài năng đã gửi tới độc giả nhiều thế hệ những triết lí nhân sinh sâu sắc về hạnh phúc, sự sống và cái chết, đồng thời phê phán một số biểu hiện tiêu cực trong lối sống lúc bấy giờ. Con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những ngịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý, góp phần đấu tranh chống lại sự tha hoá ở mỗi con người trong đời sống hiện nay.