(5 điểm)Về đoạn thơ:Sông Mã x...

- Hướng dẫn giải

Phương pháp giải:

Giải chi tiết:

2.1: Giới thiệu chung

-Tác giả: Nhà thơ nổi tiếng trong kháng chiến chống Mĩ, có những trải nghiệm thực tế khi vừa là người lính, vừa cầm bút sáng tác. Tâm hồn lãng mạn, hòa hoa nhưng cũng rất anh hùng.

- Tác phẩm: ra đời cuối năm 1948, khi tại Phù Lưu Chanh, Quang Dũng nhớ về đơn vị của mình. Ban đầu có tên “Nhớ Tây Tiến” nhưng lần in sau đã bỏ từ “nhớ” vì toàn bộ bài thơ hiện lên một nỗi nhớ khắc khoải, da diết, có hình có khối trong lòng người. Mở đầu bài thơ đã thấy nỗi nhớ giăng mắc.

- Về đoạn thơ này, có ý kiến cho rằng: Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng song cũng đầy dữ dội, khắc nghiệt. Lại có ý kiến khác khẳng định: Đoạn thơ vẽ nên bức tượng đài về người lính Tây Tiến gian khổ, hi sinh song cũng rất đỗi lãng mạn, hào hoa.

2.2: Phân tích

a.Giải thích

- Ý kiến 1: Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ và thơ mộng. -> cảnh thiên nhiên

- Ý kiến 2: Đoạn thơ vẽ nên bức tượng đài về người lính Tây Tiến hào hùng và hào hoa, lãng mạn. -> hình ảnh con người, người lính Tây Tiến.

=> Cả hai ý kiến đều chính xác, làm nên nội dung hoàn chỉnh của đoạn thơ. Vì thiên nhiên và con người gắn bó với nhau, tôn vinh nhau và con người hiện lên giữa nền thiên nhiên nên chúng ta sẽ phân tích song trùng để thấy được vẻ đẹp của cả hai hình tượng này.

b. Phân tích

*4 câu đầu

-Mở đầu là một tiếng gọi tha thiết, cất lên từ miền xa thẳm của nỗi nhớ trong kí ức, dòng chảy cảm xúc như được hơi mạnh bắt đầu từ tiếng gọi ấy:

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi

Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi

Lời thơ văng lên bằng âm điệu trìu mến, da diết, cháy bỏng, tưởng không thể kìm nén nổi như tiếng gọi đối với người tình nhân trong xa cách:

Em buồn em nhớ chao em nhớ

Em gọi thầm anh suốt cả ngày

                                                             (Xuân Diệu)

Sau tiếng gọi tha thiết, kỉ niệm sống dậy, tràn ngập trong tâm hồn nhà thơ nỗi niềm bâng khuâng, nhớ tiếc: nhớ tiếc những ngày tháng hành quân cùng đoàn quân Tây Tiến giữa vùng núi Tây Bắc kì vĩ. Nhớ tiếc quá khứ chia xa giờ đây chỉ còn trong hoài niệm.

-Câu thơ thứ hai có điệp từ “nhớ” như để tô đậm, khắc sau, gia tăng sắc thái, ý nghĩa cho nhau. Chữ “nhớ” thứ nhất là hướng về đối tượng Tây Tiến, chữ “nhớ” thứ hai chỉ tình cảm nhớ của nỗi lòng. Trước Quang Dũng có nhiều người viết hay, viết nhiều về nỗi nhớ như bổi hổi, bồi hồi trong ca dao, nhớ tha thiết mọi thứ như Xuân Diệu:

Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh

Anh nhớ em. Anh nhớ lắm, em ơi!

Nhưng có lẽ trạng thái chơi vơi thì hình như là sáng tạo táo bạo, độc đáo ở riêng Quang Dũng. Với từ “chơi vơi”, một từ láy vừa gợi cảm, vừa gợi hình, nỗi nhớ bỗng có hình dáng chông chênh, bồng bềnh bay bổng trong không gian bao la, trong thời gian xa thẳm, bâng khuâng, lửng lơ mà lưu luyến mà đầy ắp nhớ thương, gợi cho người đọc một ấn tượng rất thú vị.

-Hai câu thơ đầu được kết bằng âm “ơi” là âm mở khiến cho lời thơ như lan tỏa mênh mang, như tiếng gọi thiết tha, như chiều sâu nỗi nhớ da diết pha lẫn tiếc nuối.

- Từ nỗi nhớ chơi vơi, mạch cảm xúc của bài thơ nhưu tuôn chảy dưới ngòi bút Quang Dũng, tái hiện sinh động khung cảnh núi rừng miền Tây hiểm trở, dữ dội hoang sơ mà giàu chất thơ và con đường hành quân gian khổ của người lính:

Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

Mường Lát hoa về trong đêm hơi

Những địa danh Sài Khao, Mường Lát… đi vào trong lời thơ gợi cái hoang vu, xa lại. Giữa thiên nhiên ấy, người lính Tây Tiến hiện lên. Sương như lấp cả Sài Khao hay lấp đoàn quân mỏi đang đi? Câu thơ trên đọng lại ở chữ “mỏi” như hơi thở nặng nhọc của con người thì câu thơ dưới, cảm giác mệt mỏi đươc xóa đi bởi những hình ảnh lung linh, đẹp như trong cõi mộng “hoa về trong đêm hơi”.

-“Hoa về trong đêm hơi” là hình ảnh sáng tạo, một hình ảnh thơ mang đậm tâm hồn thi nhân. Nó xuất phát từ hiện thực cuộc sống là đoàn người đi phải đốt đuốc trong đêm Tây Bắc mịt mù sương núi. Nhưng với con mắt lãng mạn, tinh tế, bằng hàng loạt thanh bằng, Quang Dũng đã nâng thực tế đó lên thành hình ảnh diễn tả trạng thái lâng lâng như sương, như hương, như hoa, như hồn người. Câu thơ cho thấy hồn thơ tài hoa, lãng mạn của người nghệ sĩ.

* 4 câu thơ tiếp theo

- Tiếp tục cảm hứng lãng mạn tài hoa, khung cảnh núi rừng miền Tây với thác lũ mưa nguồn cùng con đường hành quân cheo leo trên dốc núi, trong sương mờ, bên vực thẳm cứ lần lượt hiện ra như một cuốn phim màu quay chậm, theo bước chân hành quân của người lính:

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời

Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi

-Tác giả sử dụng nhiều từ láy tạo hình: khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút, cùng với các điệp từ, điệp ngữ, tiết tấu nhịp điệu âm thanh, tất  cả như nhấn mạnh hơn sự hiểm trở, dữ dội, hoang vu, heo hút, điệp trùng và độ cao ngất trời của núi rừng miền Tây Tổ quốc.

-Thiên nhiên Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm dường như dốc nọ nối dốc kia, gập ghềnh thăm thẳm để thử thách lòng nhẫn nại, dũng cảm, can trường của người lính. Câu thơ thứ ba ngắt ngịp ở giữa: Ngàn thước lên cao,/ ngàn thước xuống tạo nên ấn tượng gấp khúc. Câu thơ như bẻ đôi gây cảm giác hai sườn núi vút lên đổ xuống gần như thẳng đứng. Thiên nhiên chênh vênh dựng đứng là lời thách thức bước chân chinh phục của người lính Tây Tiến.

- Con người: giữa nền thiên nhiên dữ dội, chi tiết “súng ngửi trời” như đưa tư thế người lính vượt lên trên sự heo hút, hiểm trở của núi rừng. Hai chữ “ngửi trời” được dùng rất tự nhiên, độc đáo và cũng thật khỏe khoắn tinh nghịch. Từ “ngửi” tạo được một hình ảnh nhân hóa. Mũi súng như đang ngửi để thăm dò, nhận biết, thưởng thức cái hương vị của mây trời. Nhờ đó mà thiên nhiên trở nên gần gũi với con người và người lính được nâng lên một tư thế rất đỗi tự hào. Đó là tư thế chiến thắng của những con người tươi trẻ, lạc quan yêu đời trước thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, hoành tráng. Đúng như Tố Hữu viết:

Mấy chàng lính trẻ ngây ngô

Nghêu ngao gõ bát hát chờ cơm sôi

- Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Giọng thơ gân guốc, hào hùng bởi rất nhiều thanh trắc bỗng dịu đi bởi thanh bằng ở câu thơ này. Âm hưởng nhịp nhàng, nhè nhẹ của những thanh bằng cùng với cách ngắt nhịp câu thơ 2-2-3 như kéo dài âm điệu mượt mà trong lời thơ, vẽ ra một không gian mênh mang, bao la, bát ngát. Không gian ấy được thu vào tầm mắt người lính Tây Tiến với một tư thế rất “lính”. Người lính đã nhìn lên, nhìn xuống để thấy nhà ai đó thấp thoáng, ẩn hiện sau một không gian mịt mùng, sương rừng mưa núi. Câu 3 và 4 có sự phối hợp bằng trắc rất tài tình, làm ta nhớ câu thơ của Tản Đà:

Tài cao phận thấp chí khí uất

Giang hồ mê chơi quên quê hương

Chỉ có điều Tản Đà dồn nhịp điệu, biến đổi âm thanh, lời thơ để bộc bạch tâm trạng phẫn uất, bất đắc chí của nhà nho tài tử ngạo đời, thì Quang Dũng sử dụng nghệ thuật đó để vẽ nên thiên nhiên Tây Bắc vừa hoành tráng dữ dội vừa uyển chuyển, mềm mại,tinh tế.

c. 6 câu cuối

- Hai câu thơ “Chiều chiều oai linh thác gầm thét/ Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” vừa tiếp nối mạch cảm xúc về thiên nhiên Tây Bắc, vừa làm nổi rõ hình ảnh người lính.

+ Tây Bắc dữ dội và hoang sơ không chỉ được mở ra theo chiều không gian, theo những địa danh xứ lạ: Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch… mà còn được khám phá ở chiều dài thời gian “chiều chiều”, “đêm đêm” là những điệp từ nhấn mạnh cái hoang vu, dữ dội và uy lực ghê rợn của thiên nhiên, dường như chỉ có thác gầm và cọp hú ngự trị đêm đêm.

-Trên nần thiên nhiên kì vĩ, hoang dã, nỗi nhớ của nhà thơ với đồng đội của mình trở nên day dứt, trầm lắng đi khi nghĩ đến những người bạn đã “bỏ quên đời” giữa chặng đường hành quân gian khổ:

Anh bạn dãi dầu không bước nữa

Gục lên súng mũ bỏ quên đời!

Không nên hiểu ý nghĩa câu thơ là người lính mệt mỏi, gục lên súng mũ quên hết thảy sự đời sẽ làm mất hết vẻ hòa hùng, khí phách đạm chất bi tráng của người lính nổi bật trên nền núi rừng hiểm trở. Ở đây, Quang Dũng miêu tả cái chết của người lính như một sự xả thân cho lí tưởng. Người lính chết mà vẫn cầm chắc tay súng, chết trong tư thế lên đường, tư thế hành quân.Đây là hình ảnh vừa bi vừa hùng làm tỏa sáng vẻ đẹp lí tưởng của người lính.

-Câu thơ kết lại bằng từ “ôi” để gợi lên nỗi nhớ, “nhớ ôi” như tiếng nói hoài niệm, xao xuyến cháy bỏng trong trái tim nhà thơ. Bếp cơm lan tỏa mùi nếp xôi gợi nhớ tới không khí gia đình đầm ấm, xua tan đi cảm giác heo hút trống vắng ở tâm hồn những người chiến sĩ còn rất trẻ.

- “Mai Châu mùa em: cách nói “mùa em” rất lạ, “mùa” ở đây phải chăng là mùa của nỗi nhớ về tấm lòng thơm thảo, của kỉ niệm một mốc thời gian đã trở thành dâu ấn in sâu trong trái tim người chiến sĩ. Đúng như Chế Lan Viên đã viết:

Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch

Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương

2.3: Tổng kết

Qua mười bốn câu thơ đầu, nhà thơ đã tái hiện được chân dung người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng nhưng cũng rất hào hoa, lãng mạn trên nền thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng tuyệt vời, nên thơ bằng cảm hứng lãng mạn bay bổng và mang đậm tinh thần bi tráng.